مدیریت نمونه در آزمایشگاه های پزشکی

مقدمه

نتایج آزمایش­ها تحت تاثیر متغیرهای گوناگونی است که شناسایی آن­ها و بدنبال آن استاندارد نمودن روش­های آزمایشگاهی جهت تفسیر و استفاده بهینه از داده­های آزمایشگاهی ضروری است.  این متغیرها شامل مراحل قبل از، حین و پس از آزمایش می­باشند. در سال­های اخیر با توجه به تاکید بر اجرای روش­های کنترل کیفی در کلیه بخش­های آزمایشگاه در مرحله حین آزمایش و به­دنبال آن  برگزاری دوره­های آموزشی در این خصوص، خطاهای حین آزمایش به حداقل رسیده است و لذا تاثیر متغیرهای قبل و بعد از آزمایش بسیار پررنگ شده است.

بـا تـوجـه بـه اهمیت متغیرهـای قبل از آزمـایش در ایـن فصـل سعـی شـده است مجموعـه­ای از دستورالعمل­هــای کـاربردی در خصـوص مـدیـریت نـمـونه بیـان گردد که این موارد شامل: نحوه جمع­آوری انواع نمونه­های بالینی، شامل خون و سایر مایعات بدن، آماده­سازی نمونه، جابجایی و نقل انتقال نمونه، شرایط نگه­داری و موارد رد نمونه  می­باشد.

بدیهی است رعایت موارد ذکر شده در این مجموعه در به حداقل رساندن عواملی که می­تواند نتایج آزمایش را تحت تاثیر قرار دهد، کمک شایانی خواهد نمود.

تجهیزات لازم جهت اتاق نمونه‌برداری

نمونه‌گیری باید در یک محل مجزا، تمیز و ساکت صورت گیرد. این اتاق بهتر است مجهز به دستشویی بوده و در صورت عدم دسترسی به آب، باید محلول‌های تمیزکننده دست‌ موجود باشد.

۱- صندلی نمونه‌برداری: باید دارای دسته قابل تنظیم باشد به ­طوری که بیمار بتواند در راحت‌ترین وضعیت جهت نمونه‌گیری روی صندلی بنشیند. هم­چنین صندلی باید دارای حفاظ ایمنی جهت جلوگیری از افتادن بیمار باشد.

۲- تخت معاینه

۳- سینی جمع‌آوری ظرف­های نمونه

۴- دستکش

• دستکش در صورت آلودگی و یا در فواصل نمونه­گیری­ها باید تعویض گردد.

۵- سوزن (۱۹–۲۳G)

۶- سرنگ یا نگه‌دارنده مخصوص (holder) جهت استفاده از لوله‌های خلاء (evacuated tube)

۷- نیشتر یک­بار مصرف

۸- انواع لوله‌ها و ظروف در پیچ‌دار یا لوله‌های خلاء

۹- بازوبند (tourniquet)

۱۰- یخچال یا یخ باید در دسترس باشد

۱۱- ضدعفونی کننده‌ها:

• · ایزوپروپیل الکل یا اتیل الکل ۷۰%
• · محلول povidone – iodine 10-1% یا کلر هگزیدین گلوکونات جهت کشت خون

۱۲- گاز پارچه‌ای در ابعاد cm 5×۵ یا cm 5/7×۵/۷ (استفاده از پنبه پیشنهاد نمی‌­گردد). باند و گاز باید جهت پانسمان در دسترس باشد.

۱۳- ظروف مخصوص دفع سرسوزن­های آلوده (Puncture Resistant Disposal Container)

۱۵- فهرست انواع آزمایش‌ها و درج مقدار خون لازم برای هر آزمایش و نوع لوله مورد استفاده

۱۶- روتاتور جهت مخلوط نمودن لوله­های محتوی خون

 

نمونه­ گیری وریدی

مراحل نمونه‌گیری

خون‌گیری صحیح نیاز به دانش و مهارت توام دارد. جهت جمع‌آوری نمونه‌ خون وریدی، خون‌گیر کار آزموده باید مراحل زیر را پی‌گیری نماید:

۱- انطباق مشخصات برگه درخواست آزمایش با مشخصات بیمار

۲- اطمینان از رعایت رژیم غذایی پیش از نمونه­گیری

۳- انتخاب وسایل مورد نیاز

سرنگ و سرسوزن مناسب یا لوله خلاء براساس نوع آزمایش انتخاب می­شود.

* به ­طور کلی توصیه می­گردد به­ دلیل رعایت اصول ایمنی از سرنگ و سرسوزن استفاده نشود و لوله‌های خلاء جایگزین آن گردند.

۴- استفاده از دستکش

۵- وضعیت بیمار هنگام نمونه­گیری

بیمار بر روی صندلی نمونه‌گیری نشسته و دست خود را به منظور برجسته شدن وریدها مشت کرده و به نحوی روی دسته صندلی نمونه­برداری قرار می­دهد که بازو تا مچ دست در یک خط مستقیم قرار گیرند. باید توجه داشت که بیمار نباید مشت خود را باز و بسته نماید زیرا باز و بسته کردن مشت باعث تغییر بعضی مواد در خون می‌شود.

۶- بستن تورنیکه

به منظور افزایش پر شدن ورید از خون و برجسته شدن رگ مورد نظر و جهت تسهیل ورود خون به­داخل سرنگ یا لوله‌های خلاء از رگ­بند (تورنیکه) استفاده می‌شود (قابل ذکر است در مواردی نظیر اندازه­گیری لاکتات خون نباید تورنیکه بسته شود).

رگ­بند باید۱۰-۵/۷ سانتی‌متر بالای ناحیه نمونه‌گیری بسته شود و نباید بیش از یک دقیقه بر روی بازوی بیمار بسته بماند.

۷- انتخاب ورید مناسب

در اغلب موارد نمونه­ گیری از وریدهای Median cubital و Cephalic صورت می‌گیرد. خون­گیری از وریدهای پشت دست نیز قابل قبول است، ولی وریدهای سطح داخلی مچ نباید مورد استفاده قرار گیرند.

۸- تمیزکردن محل نمونه‌گیری

ناحیه نمونه‌گیری به کمک گاز آغشته به ایزوپروپیل الکل یا اتیل الکل۷۰% به­صورت حرکت دورانی از داخل به خارج تمیز می‌شود. نمونه ­گیری پس از خشک شدن موضع در هوا، به­منظور جلوگیری از همولیز و کاهش سوزش ناشی از تماس نوک سوزن با الکل و پوست، صورت می­گیرد.

۹– نمونه­ گیری

باید سر سوزن در حالی که قسمت مورب نوک آن به سمت بالا است، با زاویه °C30 یا کمتر وارد ورید شود.

* به محض ورود خون بداخل سرنگ یا لوله خلاء باید رگ­بند (تورنیکه) باز شود.

در صورت استفاده از لوله خلاء باید تمهیدات زیر صورت گیرد :

• · حتی‌الامکان سوزن در رگ ثابت نگه­داشته شده و اولین لوله با فشار به سوزن مرتبط شود.
• · لـولـه‌ها باید تا خاتمه مکش از خون پر شوند. پس از وقفه جریان خون اولین لوله از سوزن جدا شده و لوله‌های بعدی به سوزن متصل می‌شوند.
• · لوله‌های حاوی ماده ضد انعقاد و خون باید بلافاصله پس از پرشدن مخلوط شوند (با۱۰-۵ مرتبه سروته نمودن). جهت جلوگیری از همولیز نباید لوله­ها به شدت مخلوط گردند.

پس از جاری شدن روان خون به داخل سرنگ یا لوله‌های خلاء بیمار باید مشت خود را باز کند.

۱۰- دفع سر سوزن

سر سوزن­های آلوده بدون گذاشتن درپوش سرسوزن باید در ظروف ایمن، دفع گردند. سپس نمونه خون به آرامی در ظروف مربوطه تخلیه شود.

۱۱- تخلیه خون

نمونه‌هایی که در لوله‌های حاوی ماده ضد انعقاد ریخته می‌شوند باید بلافاصله و به آرامی ۵ تا ۱۰ بار مخلوط شوند. در صورتی­که نمونه در لوله بدون ماده ضد انعقاد ریخته می‌شود باید به آرامی در جدار داخلی لوله تخلیه گردد.

۱۲- اقدامات پس از نمونه­گیری

پس از خاتمه نمونه‌گیری، باید موضع از نظر بندآمدن خون‌ریزی و یا به­وجود آمدن هماتوم کنترل گردد.

۱۳- برچسب­گذاری ظرف حاوی نمونه

بلافاصله پس از اتمام نمونه‌گیری باید برچسب دارای اطلاعات زیر را بر روی لوله‌ها و ظروف حاوی نمونه خون بیمار الصاق نمود:

– نام، نام خانوادگی بیمار، شماره شناسایی، تاریخ، زمان نمونه­گیری (بخصوص در آزمایش­های ردیابی دوز درمانی داروها TDM)، نام فرد خون‌گیر

 

خون­گیری مویرگی – نمونه­ گیری از طریق سوراخ کردن پوست

 (Skin Puncture)

خون­گیری مویرگی در نوزادان، اطفــال و بزرگسالان در شرایط خاص نظیر بیماران با سوختگی وسیع، بیماران بسیار چاق، بیماران مستعد به ترومبوز و بیماران مسن یا سایر بیمارانی که وریدهای سطحی آن­ها قابل دسترسی نبوده یا بسیار شکننده است، از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

 

• نواحی مناسب جهت سوراخ کردن پوست و جمع­ آوری نمونه:

– بند انتهایی انگشتان دست

– سطح داخلی و خارجی پاشنه پا

• در نوزادن کمتر از یک­سال معمولا خون­گیری از پاشنه پا انجام می­گیرد.
• در اطفال و بـزرگسـالان معمولا از سطـح داخـلی بند آخـر انگشتان (انگشت سـوم یـا چهـارم) خون­گیری صورت می­گیرد. سطح جانبی و نوک انگشتان مناسب نمی­باشند.

از نواحی زیر نباید خون­گیری صورت گیرد:

• نرمه گوش
• ناحیه مرکزی پاشنه پا در نوزادان
• انگشتان (دست و پا) نوزادان و اطفال کمتر از یک­سال

نواحی متورم یا مناطقی که قبلا جهت نمونه­گیری سوراخ شده­اند(به­دلیل تجمع مایع بافتی)

 

• روش کار

موضع مورد نظر توسط محلول ایزوپروپانول ۷۰% (یا اتانول۷۰%) ضد عفونی شده و پس از خشک شدن در مجاورت هوا، خون­گیری به­وسیله لانست استریل انجام می­شود. قابل ذکر است که باید اولین قطره خون را به­وسیله گاز پاک کرده و از قطرات بعدی استفاده نمود.

آماده­ سازی نمونه خون

سرم یا پلاسما باید در کوتاه­ترین زمان به­دنبال نمونه­گیری از سلول­های خونی جدا گردد. حداکثر زمان مجاز جهت جداسازی سرم یا پلاسما ۲ ساعت پس از نمونه­گیری پیشنهاد می­گردد. قابل ذکر است که درخصوص اندازه­گیری ترکیباتی نظیر پتاسیم، هورمون­های کورتیکواستروئیدی، کورتیزول، کاتکولامین­ها، اسید لاکتیک و هموسیستین این زمان باید کمتر از ۲ ساعت باشد.

قابل ذکر است که درجه حرارت محیط نیز بر پایداری برخی مواد تاثیر می­گذارد.

آماده­سازی نمونه در طی سه مرحله انجام می­گیرد: مرحله پیش از سانتریفیوژ، مرحله سانتریفیوژ، مرحله پس از سانتریفیوژ.

• مرحله پیش از سانتریفیوژ

برای اکثر روش­های اندازه­گیری مواد در خون به­جز اندازه­گیری گازهای خون و آمونیاک، استفاده از سرم یا پلاسما ارجحیت دارد.

 

• · تهیه سرم: نمونه خون پس از جمع­آوری (در ظروف در بسته)، باید جهت جداسازی و سانتریفیوژ مراحل لخته شدن را طی نماید که بهتر است این مرحله با طی زمان و به­طور خودبخود صورت گـیرد. عمـل لخته شدن به­طور طبیعی در دمای اتاق (°C25-22) پس از ۶۰-۳۰ دقیقه کامل می­گردد. در صورتی که بیمار داروهای ضد انعقاد مصرف نماید، زمان لخته شدن طولانی­تر بوده و اگر نمونه در شرایط سرما قرار گیرد (°C8-2) نیز این عمل به تاخیر می­افتد. هم­چنین اگر زمان لازم جهت کامل شدن مراحل تشکیل لخته کافی نباشد، تشکیل رشته­های ظریف فیبرین ممکن است سبب ایجاد خطا در نتایج بسیاری از دستگاه­های خودکار بیوشیمی گردد. جهت تسریع در عمل لخته شدن می­توان از لوله­های جمع­آوری سرم که حاوی فعال­کننده یا تسریع­کننده عمل لخته شدن باشد استفاده نمود. به­طور مثال لوله­های حاوی افزودنی نظیر سم مار، زمان تشکیل لخته را به ۵-۲ دقیقه، ترومبین به ۵ دقیقه، سیلیکا و پارتیکل­های شیشه به حدود ۳۰-۱۵دقیقه می­رسانند. (استفاده از اپلیکاتور چوبی یا پلاستیکی جهت جداسازی لخته از دیواره لوله پیشنهاد نمی­گردد)

 

• · تهیه پلاسما: لـولـه­هـای حاوی خون به همراه مواد افزودنی به­جز سیترات سدیم باید پس از نمونه­گیری به آرامی برای حداقل ۱۰-۵ بار جهت مخلوط شدن سر و ته گردند (به­جز موارد خاص کـه بایـد مطابق دستورالعمل سازنده لوله عمل گردد). لوله­های حاوی سیترات سدیم و خون باید ۴-۳ مرتبه سر و ته گردند.

 

• · سرد نمودن: بعضی نمونه­ها باید تا قبل از عمل سانتریفیوژ و جداسازی در سرما نگه­داری شوند. سرد کردن نمونه، متابولیسم سلول­های خونی را مهار نموده و سبب پایداری اجزای حساس به حرارت می­گردد. جهت سرد نمودن، نمونه باید سریعا در یخ خرد شده یا مخلوطی از آب و یخ قرار گیرد (استفاده از تکه­های بزرگ یخ به­دلیل تماس ناکافی بین نمونه و یخ قابل قبول نمی­باشد). یخ باید کاملا اطراف سطح خون درون لوله را احاطه کند.

نکته: قرار دادن نمونه خون بیش از دو ساعت  در سرما سبب افزایش کاذب پتاسیم می­گردد. سرما سبب مهار گلیکولیز شده، لذا انرژی جهت پمپ پتاسیم به داخل سلول ایجاد نمی­گردد و بدنبال آن پتاسیم از سلول­ها به بیرون نشت می­کند. نمونه جهت اندازه­گیری الکترولیت­ها نیز نباید تا قبل از سانتریفیوژ و انجام آزمایش در دمای °C۸-۲ قرار گیرد.

نمونه خـون جهت انـدازه­گیری تـرکیباتـی نظیر کـاتکول آمین­ها، آمونیاک، اسید لاکتیک، پیروات، گاسترین، هورمون پاراتیروئید، فعالیت رنین پلاسما و اسید فسفاتاز، باید پس از جمع­آوری در سرما نگه­داری شود.

 

• · نگه­دارنده­ها و مهارکننده­های متابولیک: بعضی افزودنی­ها می­توانند از تغییرات غلظت مواد در نمونه با گذشت زمان جلوگیری نمایند. مواد آنتی گلیکولیتیک نظیر فلوراید می­توانند گلوگز را در حضور سلول­های خونی به مدت ۲۴ ساعت در دمای اتاق (°C24-22) و تا ۴۸ ساعت در دمای یخچال (°C8-2) پایدار نگه­دارند. به­دلیل حساسیت اندازه­گیری گلوگز در نوزادان و اطفال می­توان از مواد افزودنی آنتی گلیکولیتیک استفاده نمود. هم­چنین جهت اندازه­ گیری لاکتات باید از فلوراید سدیم یا اگزالات پتاسیم استفاده نمود.

 

انتقال

انتقال نمونه­های بیولوژیک نظیر خون، ادرار و سایر مایعات بدن از محل نمونه­گیری به آزمایشگاه جزء مهمی از چرخه­کاری در آزمایشگاه می­باشد. در مورد نمونه­های خون روند انتقال ۳/۱ زمان چرخه کاری را شامل می­شود.

 

 

* جمع ­آوری نمونه در محل آزمایشگاه

• · زمان: نمونه­ها باید در ظروف در بسته مناسب در کوتاه­ترین زمان ممکن به آزمایشگاه ارسال گردند. انتقال نمونه­ها می­بایست در شرایط دمای اتاق صورت گیرد، به­جز نمونه­هایی که باید با حفظ زنجیره سرد نگه­داری و منتقل شوند. انتقال سریع نمونه از محل نمونه­گیری به آزمایشگاه در شرایطی که دمای محل نمونه­گیری بالاتر از °C22 است از اهمیت زیادی برخوردار است.

 

• · وضعیت لوله: نمونه­های خون باید در لوله­های در پوش­دار و در وضعیت قائم نگه­داری گردند. این امر سبب تسریع فرایند انعقاد و هم­چنین کاهش به هم خوردگی محتوی لوله می­گردد و احتمال ایجاد همولیز را نیزکاهش می­دهد.

 

• · درپوش: نمونه­ها باید در طول مدت انتقال و نگه­داری در ظروف درپوش­دار قرار گیرند. عدم وجود درپوش باعث خطا در نتایج بعضی متغیرها به­دلیل از دست دادن دی اکسید کربن و افزایش PH نظیر کلسیم یونیزه و اسید فسفاتاز (افزایش می­یابند) می­گردد.

هم­چنین وجود درپوش خطر ایجاد آئروسل، تبخیر نمونه و آلودگی را نیز کاهش می­دهد.

 

• · همولیز: حمل و نقل نمونه باید به آرامی صورت گیرد تا امکان آسیب به گلبول­های قرمز را به حداقل رساند. وجود همولیز در نمونه سبب تداخل با عملکرد برخی دستگاه­هایی می­شود که به روش نوری پارامترها را اندازه­گیری می­کنند. ترکیبات زیادی در سرم و پلاسما تحت تاثیر همولیز (با منشا خارجی) قرار می­گیرند که نمونه­هایی از آن به شرح زیر است:
• پارامترهایی که شدیدا تحت تاثیر همولیز قرار گرفته و افزایش می­یابند شامل: هموگلوبین پلاسما، آسپارژین امینو ترانسفراز (AST)، پتاسیم، لاکتات دهیدروژناز می­باشند.
• پارامترهایی که به­طور قابل توجهی تحت تاثیر همولیز قرار می­گیرند شامل: آهن، آلانین امینو ترانسفراز (افزایش می­یابند) و T4 (کاهش می­یابد) هستند.
• پارامترهایی که کمتر تحت تاثیر همولیز قرار گرفته ولی امکان افزایش آن­ها به­دنبال همولیز وجود دارد شامل: فسفر، پروتئین توتال، آلبومین، منیزیم، کلسیم، و اسید فسفاتاز می­باشند.

قابل ذکر است پلاسمای حاوی ۲۰ میلی­گرم در دسی­لیتر هموگلوبین، به رنگ صورتی روشن و پلاسمای حاوی ۱۰۰ میلی­گرم در دسی­لیتر هموگلوبین، به رنگ قرمز است. بالا رفتن بیلی­روبین در پلاسما ممکن است وجود هموگلوبین را بپوشاند به­طور مثال غلظت ۲۰۰ میلی­گرم در دسی­لیتر هموگلوبین ممکن است با چشم غیر مسلح با وجود بیلی­روبین ۲۰ میلی­گرم در دسی­لیتر قابل رویت نباشد.

وجود همولیز در نمونه خون کامل ممکن است با چشم قابل رویت نباشد لذا پیشنهاد می­گردد در مواردی که نتایج متغیر مورد اندازه­گیری بالاتر از محدوده مرجع آن می­باشد، نمونه مورد آزمایش از نظر وجود همولیز نیز بررسی گردد. (با سانتریفیوژ و بررسی پلاسما)

 

• · مجاورت با نور: نمونه نباید در مقابل نور خورشید قرار گیرد این امر بخصوص در مورد ترکیباتی که به نور خورشید یا اولترا ویوله بسیار حساس هستند نظیر بیلی­روبین، ویتامین A و B6 و بتا کاروتن بسیار اهمیت دارد. ظرف حاوی این نمونه­ها جهت محافظت از نور باید در پوششی از کاغذ آلومنییوم پیچیده شده یا درظرف شیشه­ای قهوه­ای نگه­داری شوند.

 

* جمع­ آوری نمونه خارج از محل آزمایشگاه

در صورتی که در مرکزی فقط نمونه­گیری انجام گیرد، نمونه­های خون باید حداکثر تا دو ساعت پس از نمونه­گیری با رعایت تمهیدات لازم نظیر شرایط پایداری متغیرهای مورد آزمایش و رعایت اصول ایمنی، در دمای اتاق (مگر در موارد خاص که نیاز به زنجیره سرد دارد) به آزمایشگاه منتقل شوند. در صورتی که نتوان در محدوده زمانی فوق، نمونه خون را ارسال نمود باید پس از جداسازی سرم و پلاسما، آن را دردمای °C8-2 نگه­داری و با رعایت پایداری نمونه به آزمایشگاه ارسال کرد.

 

* دریافت نمونه

نمونه خون پس از دریافت و کامل شدن مرحله لخته، جهت سانتریفیوژ آماده می­گردد. در صورتی کـه خـون در لـولـه فعـال­کننـده لختـه جمـع­آوری شـده بـاشد در طی مدت ۳۰-۵ دقیقه پس از نمونه­گیری می­تواند سانتریفیوژ گردد. نمونه در لوله حاوی ماده ضد انعقاد سریعا قابل سانتریفیوژ می­باشد.

جهت اندازه­گیری بعضی متغیرها در خون نظیر سرب، سیکلوسپورین و هموگلوبین گلیکوزیله، خون کامل مورد استفاده قرار می­گیرد. ولی اگر نمونه اشتباها سانتریفیوژ شود مشکلی ایجاد نشده و می­توان آن را با همان شرایط به بخش مربوطه ارسال نمود.

نمونه­هایی که باید در شرایط سرما نگه­داری شوند (°C8-2) تا آماده شدن جهت سانتریفیوژ باید در این درجه حرارت باقی بمانند. سانتریفیوژ یخچال­دار در این خصوص پیشنهاد می­گردد.

 

* معیارهای رد نمونه خون

• · مشخصات ناکافی از بیمار یا نوع آزمایش (نظیر عدم وجود برچسب یا برچسب با اطلاعات ناقص)
• · حجم ناکافی
• · نشت نمونه به خارج از ظرف
• · استفاده از لوله نامناسب جمع­آوری نمونه
• · ضد انعقاد نامناسب (مثلا فلوراید سدیم در اندازه­گیری اوره با روش اوره­آز تداخل می­کند)
• · ترتیب نادرست جمع­آوری نمونه در صورتی که در طی یک بار نمونه­گیری از لوله­های متعدد خلاء استفاده شود.
• · وجود همولیز یا لیپمی
• · نگه­داری و انتقال نمونه در دمای نامناسب
• · وجود لخته در نمونه­های جمع­آوری شده با ماده ضد انعقاد
• · عدم تطابق برگه درخواست آزمایش با نوع نمونه و مشخصات آن
• مرحله سانتریفیوژ

همان­طور که ذکر شد استفاده از اپلیکاتور چوبی یا پلاستیکی جهت جداسازی لخته از دیواره لوله پیشنهاد نمی­گردد. در صورت استفاده باید احتیاط لازم برای جلوگیری از ایجاد همولیز و تولید آئروسل صورت گیرد. هم­چنین باید در تمام مراحل جداسازی نمونه، رعایت اصول ایمنی و استفاده از وسایل حفاظت فردی صورت گیرد. قابل ذکر است که درب لوله­ها در طی سانتریفیوژ حتما باید بسته باشد.

امروزه با تنوع سانتریفیوژها از نظر قسمت گردان ((Rotor، سر (Head)، شعاع موثر و قطر داخلی دیگر از اصطلاح(Round Per Minute)  استفاده نمی­شود و نیروی نسبی سانتریفیوژ (Relative Centrifugal Force) یا RCF جایگزین آن شده است.

RCF= 1.118×۱۰ ^۵×r×(RPM)^۲

r : شعاع گردان (سانتی متر)

شعاع موثر بیشترین فاصله افقی از محور گردان تا انتهای مایع موجود در لوله می­باشد.

RPM : سرعت گردان (تعداد دور در دقیقه)

برای تعیین RPM مورد نیاز با توجه به شعاع و نیروی نسبی سانتریفیوژ می توان از نمودار ۱-۳ بهره گرفت.

نمودار ۱-۳: نموگرام تعیین نیروی نسبی سانتریفیوژ به کمک شعاع و میزان دور (PPM)

 

برای مطالعه بیشتر به دستورالعمل فنی سانتریفیوژ در کتاب مدیریت کنترل کیفی تجهیزات در آزمایشگاه پزشکی از این مولف مراجعه شود.

قـابـل ذکـر است جهت برخی فاکتورها که به دما حساس هستند، باید از سانتریفیوژهایی­کـه دمای آن­ها قـابل کنترل است استفاده نمـود. بـه­طور مثال تـرکیباتی نظیر ACTH و cAMP به گرما حساس هستند و انتقال و سانتریفیوز آن­ها نیز باید در دمای °C4 صورت گیرد.

نکته: در صورتی­که اندازه­گیری پتاسیم هم به همراه ترکیباتی که حساس به دما هستند درخواست شده باشد باید توجه نمود که نمونه مذکور سریعا از سانتریفیوژ خارج شود (دمای پایین­تر از °C۱۵ سبب افزایش کاذب پتاسیم پس از ۲ ساعت می­گردد). لازم به ذکر است جهت اندازه­گیری پتاسیم نمونه نباید بیش از یک­بار سانتریفیوژ گردد.

 

* زمان مورد نیاز جهت سانتریفیوژ نمونه

• تهیه سـرم و پلاسما: نمونه در ظـرف درپوش­دار بـایـد بـه مـدت ۱۵-۱۰دقیقه در g1200-1000 سانتریفیوژ شود. در صـورتـی­کـه آزمـایش تا ۴ ساعـت بعـد از جداسازی سرم انجام نگیرد، سرم یا پلاسما باید در دمای °C6-4 نگه­داری گردد.
• تهیه پلاسما جهت آزمون­های انعقادی: نمونه در ظرف درپوش­دار باید به مدت ۱۵دقیقه در g1500 سانتریفیوژ گردد.
• مرحله پس از سانتریفیوژ
• نگه­داری نمونه

پلاسما و سرم حداکثر تا ۸ ساعت پس از جداسازی در دمای اتاق قابل نگه­داری است. در صورتی­که سنجش مورد نظر تا ۸ ساعت صورت نگیرد نمونه باید در یخچال نگه­داری گردد.

درصورتی­که امکان انجام آزمایش تا ۴۸ ساعت مقدور نباشد یا در صورت نیاز به نگه­داری طولانی­تر، سرم یا پلاسما باید در دمای °C20- نگه­داری شود.

نکته: باید از آب شدن و یخ زدن مکرر نمونه­های فریز شده جدا پرهیز گردد، زیرا این امر سبب از بین رفتن بعضی ترکیبات در سرم یا پلاسما می­شود. استفاده از فریزرهای بدون برفک نیز جهت نگه­داری نمونه پیشنهاد نمی­گردد.

در صورت استفاده از مواد آنتی گلیگولیتیک (نظیر فلوراید) گلوگز پلاسما تا ۲۴ ساعت در دمای °C25 و تا ۴۸ ساعت در دمای °C8-2 پایدار می­ماند. (حتی در صورت عدم جداسازی پلاسما از سلول­ها)  قابل ذکر است در صورتی­که گلبول­های قرمز، پلاکت و گلبول­های سفید نمونه بالاتر از حد طبیعی باشند، اثر گلیکولیتیک این مواد کاهش می­یابد. به­دلیل مشکل بودن مهار گلیکولیز در نوزادان، باید پلاسما در اسرع وقت از سلول­ها جدا گردد.

• در صورت استفاده از لوله­های جمع­آوری خلاء دارای ژل جداکننده همراه با افزودنی یا فعال کننده لخته، باید ملاحظات زیر صورت گیرد:
• · به محض جمع­آوری خون جهت سرعت بخشیدن، تکمیل عمل لخته شدن و روند ضد انعقاد، لوله­ها باید۱۰-۵ بار تکان داده شوند.
• · نیروی نسبی سانتریفیوژ و زمان لازم جهت جداسازی سرم یا پلاسما بسته به کارخانه سازنده ممکن است متفاوت باشد.
• · به­ طور کلی می­توان سرم را در لوله­های محتوی ژل تا ۴۸ ساعت در دمای °C4 نگه­داری نمود، ولی باید قوام ژل به­طور چشمی نیز بررسی گردد.

 

تداخلات:

از لوله­ های جمع ­آوری خون حاوی ژل جداکننده جهت اندازه­گیری میزان پروژسترون، داروهای سه حلقه­ای ضدافسردگی، اندازه­گیری سطح دارویی و آزمون­های ایمونوهماتولوژی (بانک خون) نباید استفاده شود.