پژوهشگران دانشگاه مینه‌سوتا در یک کارآزمایی بالینی، برای نخستین‌بار در انسان، از روش ویرایش ژن CRISPR/Cas9 برای تقویت سیستم ایمنی در برابر سرطان‌های پیشرفته دستگاه گوارش استفاده کردند. یافته‌های این مطالعه که به‌تازگی در Lancet Oncology منتشر شده‌اند، نشانه‌هایی امیدوارکننده از ایمنی و اثربخشی بالقوه این درمان را نشان می‌دهند.
دکتر امیل لو، انکولوژیست و استاد دانشکده پزشکی دانشگاه مینه‌سوتا و محقق اصلی این کارآزمایی، می‌گوید: “با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در درک عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی مؤثر در سرطان، سرطان کولورکتال در مرحله چهارم همچنان در اغلب موارد درمان‌ناپذیر است. این مطالعه راهکاری نوین را از آزمایشگاه به بالین بیماران آورده و افق‌های تازه‌ای را برای بهبود درمان بیماران مبتلا به بیماری پیشرفته می‌گشاید.”
در این پژوهش، دانشمندان از فناوری CRISPR/Cas9 برای اصلاح سلول‌های ایمنی موسوم به لنفوسیت‌های نفوذکننده به تومور (TILs) استفاده کردند. آنها با غیرفعال کردن ژنی به نام CISH دریافتند که این سلول‌های دست‌کاری‌شده توانایی بیشتری در شناسایی و حمله به سلول‌های سرطانی دارند.
این درمان در ۱۲ بیمار مبتلا به سرطان‌های متاستاتیک پیشرفته آزمایش شد و به‌طور کلی ایمن بود، بدون عوارض جانبی جدی ناشی از ویرایش ژن. در شماری از بیماران، پیشرفت بیماری متوقف شد و در یکی از بیماران، تومورهای متاستاتیک به‌طور کامل ناپدید شدند و این پاسخ درمانی کامل بیش از دو سال دوام داشته است.
دکتر برندون موریارتی، پژوهشگر مرکز سرطان میسونیک و از مدیران مرکز مهندسی ژنوم دانشگاه مینه‌سوتا، توضیح می‌دهد: “ما معتقدیم ژن CISH یکی از عوامل کلیدی در ممانعت از عملکرد سلول‌های T در حذف تومورهاست. چون عملکرد آن درون‌سلولی است، با روش‌های مرسوم قابل مهار نیست، بنابراین به سراغ مهندسی ژنتیک با CRISPR رفتیم.”
برخلاف بسیاری از روش‌های درمان سرطان که به تجویز مکرر دارو نیاز دارند، ویرایش ژنی انجام‌شده در این مطالعه دائمی است و از همان ابتدا در ساختار سلول‌های T وارد شده است. دکتر بو وبر، دیگر پژوهشگر این پروژه، می‌گوید: “در این روش، مهار نقطه کنترل ایمنی در یک مرحله انجام شده و به‌طور دائم درون سلول‌های T کدگذاری می‌شود.”
تیم تحقیقاتی بیش از ۱۰ میلیارد سلول TIL مهندسی‌شده را بدون بروز عوارض جانبی به بدن بیماران منتقل کرد. این دستاورد نشان می‌دهد که می‌توان سلول‌های TIL را در محیط آزمایشگاهی با استانداردهای بالینی، به‌صورت گسترده تولید و به‌صورت ژنتیکی اصلاح کرد، کاری که پیش از این هرگز با این مقیاس انجام نشده بود.
با وجود این نتایج نویدبخش، فرآیند درمان همچنان پیچیده و پرهزینه است. پژوهشگران اکنون در حال بررسی راه‌هایی برای ساده‌سازی تولید و نیز درک بهتر دلایل موفقیت چشمگیر درمان در بیماری هستند که به پاسخ کامل درمانی رسید، تا بتوانند این روش را در آینده بهبود بخشند.
منبع:
Targeting the intracellular immune checkpoint CISH with CRISPR-Cas9-edited T cells in patients with metastatic colorectal cancer: a first-in-human, single-centre, phase 1 trial. The Lancet Oncology, 2025; 26 (5): 559 DOI: 10.1016/S1470-2045(25)00083-X
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
