مقدمه
به گفته‌ی پژوهشی از دانشگاه پیتسبورگ و دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، نوع جدیدی از واکسن mRNA توسعه یافته که قابل گسترش‌تر، سازگارتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر است و می‌تواند در برابر ویروس‌های در حال تغییر مداوم مانند SARS-CoV-2 و H5N1 عملکرد بهتری داشته باشد. نتایج این پژوهش امروز در مجله‌ی npj Vaccines منتشر شده است.
چالش‌های واکسن‌های فعلی mRNA
با وجود کارایی بالای واکسن‌های mRNA موجود در تحریک پاسخ ایمنی، از جمله واکسن‌های پیشگیرانه‌ی کووید-۱۹، دو چالش عمده همچنان باقی است:
- نیاز به مقدار بالای mRNA برای تولید هر دوز واکسن.
- ماهیت تغییرپذیر و جهش‌پذیر پاتوژن‌ها که نیاز به به‌روزرسانی مکرر واکسن دارد.
به گفته‌ی دکتر سورِش کوچیپودی، رئیس بخش بیماری‌های عفونی و میکروب‌شناسی در دانشکده‌ی بهداشت عمومی دانشگاه پیتسبورگ:
«ویروس مدام تغییر می‌کند و هدف را جابه‌جا می‌کند، در حالی‌که به‌روزرسانی واکسن زمان‌بر است.»
رویکرد نوین: پلتفرم «mRNA ترنس-تکثیرشونده»
برای حل این چالش‌ها، پژوهشگران یک واکسن مفهومی کووید-۱۹ بر پایه‌ی پلتفرم موسوم به mRNA ترنس-تکثیرشونده (trans-amplifying mRNA) طراحی کردند. در این روش، مولکول mRNA به دو بخش تقسیم می‌شود:
- توالی آنتی‌ژن
- توالی رپلیکاز (replicase)
بخش دوم، یعنی رپلیکاز، می‌تواند از پیش تولید شود. این ویژگی باعث صرفه‌جویی در زمان حیاتی هنگام بروز همه‌گیری‌های جدید و تسریع تولید واکسن در مقیاس وسیع می‌گردد.
طراحی آنتی‌ژن جامع برای سویه‌های مختلف SARS-CoV-2
پژوهشگران توالی‌های پروتئین اسپایک تمام گونه‌های شناخته‌شده‌ی SARS-CoV-2 را تحلیل کردند تا نقاط مشترک آنها را بیابند. حاصل این بررسی، ساخت یک «پروتئین اسپایک اجماعی» (consensus spike protein) بود که به‌عنوان پایه‌ی آنتی‌ژن در واکسن استفاده شد.
در آزمایش‌های انجام‌شده بر روی موش‌ها، این واکسن پاسخ ایمنی قدرتمندی را علیه طیف گسترده‌ای از سویه‌های SARS-CoV-2 ایجاد کرد.
مزایا: ایمنی پایدار و کاهش چشمگیر هزینه‌ها
دکتر کوچیپودی توضیح می‌دهد:
«این واکسن پتانسیل ایجاد ایمنی بادوام‌تری دارد که ممکن است نیاز به به‌روزرسانی نداشته باشد، زیرا توانایی حفاظت گسترده در برابر گونه‌های مختلف را داراست.»
وی افزود:
«این روش به دوزی ۴۰ برابر کمتر از واکسن‌های mRNA متداول نیاز دارد؛ بنابراین هزینه‌ی کلی تولید واکسن به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد.»
چشم‌انداز آینده
نتایج این پژوهش می‌تواند به توسعه‌ی کارآمدتر واکسن برای سایر ویروس‌های RNA متغیر با پتانسیل همه‌گیری کمک کند.
دکتر کوچیپودی در پایان گفت:
«امیدواریم اصول طراحی این آنتی‌ژن کم‌هزینه و محافظت‌کننده‌ی گسترده را برای چالش‌هایی مانند آنفلوآنزای پرندگان (H5N1) به کار گیریم.»
منبع:
Abhinay Gontu, Sougat Misra, Shubhada K. Chothe, Santhamani Ramasamy, Padmaja Jakka, Maurice Byukusenge, Lindsey C. LaBella, Meera Surendran Nair, Bhushan M. Jayarao, Marco Archetti, Ruth H. Nissly, Suresh V. Kuchipudi. Trans amplifying mRNA vaccine expressing consensus spike elicits broad neutralization of SARS CoV 2 variants. npj Vaccines, 2025; 10 (1) DOI: ۱۰.۱۰۳۸/s41541-025-01166-1
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
