ژنی از صدساله‌ها می‌تواند به کودکان مبتلا به پیری زودرس کمک کند

دانشمندان به کشفی مهم در مسیر مبارزه با یک بیماری ژنتیکی نادر دست یافته‌اند که باعث می‌شود کودکان بسیار سریع‌تر از حالت طبیعی پیر شوند. این کشف شامل «ژن‌های طول عمر» است که در افرادی یافت می‌شود که عمر استثنائاً طولانی دارند، غالباً بیش از صد سال. پژوهشگران دانشگاه بریستول و مؤسسه IRCCS MultiMedica دریافتند که این ژن‌ها، که در حفظ سلامت قلب و عروق در فرآیند پیری نقش دارند، می‌توانند بخشی از آسیب‌های ناشی از این بیماری ویرانگر را معکوس کنند.

مطالعه‌ای که نتایج آن در مجله Signal Transduction and Targeted Therapy منتشر شده است، نخستین پژوهش است که نشان می‌دهد ژنی برگرفته از افراد با طول عمر بالا می‌تواند روند پیری قلب را در مدل حیوانی بیماری پروجریا (Progeria) کند سازد. این اختلال نادر و کشنده، که نام علمی آن سندرم هاچینسون-گیلفورد پروجریا (Hutchinson–Gilford Progeria Syndrome, HGPS) است، موجب بروز نشانه‌های «پیری شتاب‌یافته» در کودکان می‌شود.

پروجریا در اثر جهشی در ژن LMNA ایجاد می‌شود که منجر به تولید پروتئینی مضر به نام پروجرین (progerin) می‌گردد. این پروتئین عملکرد طبیعی سلول‌ها، به‌ویژه در قلب و عروق، را مختل می‌کند. بیشتر کودکان مبتلا در سال‌های نوجوانی بر اثر عوارض قلبی جان خود را از دست می‌دهند؛ با این حال برخی مانند سَمی باسو (Sammy Basso) – مسن‌ترین فرد شناخته‌شده مبتلا به پروجریا – عمر بیشتری داشتند. سمی در تاریخ ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴ در سن ۲۸ سالگی درگذشت.

پروجرین با بی‌ثبات کردن هسته سلولی – مرکز کنترل فعالیت سلول – موجب آسیب سلولی می‌شود. این فرایند، به‌ویژه در سامانه قلبی-عروقی، روند پیری را تسریع می‌کند.

در حال حاضر تنها داروی مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)، داروی لونافارنیب (lonafarnib) است که تجمع پروجرین را کاهش می‌دهد. پژوهشگران اکنون در حال بررسی ترکیب لونافارنیب با داروی آزمایشی دیگری به نام پروجرینین (Progerinin) هستند تا مشخص شود آیا این دو دارو در کنار هم اثر بهتری دارند یا خیر.

بررسی ژن‌های طول عمر در اَبَرصدساله‌ها

برای یافتن درمان‌های نوین، دکتر یان کیو (Yan Qiu) و پروفسور پائولو ماددّو (Paolo Madeddu) از مؤسسه قلب بریستول با تیم پروفسور آنیباله پوکا (Annibale Puca) در مؤسسه IRCCS MultiMedica ایتالیا همکاری کردند. هدف آنان بررسی این بود که آیا ژن‌های افراد اَبَرصدساله (supercentenarians) می‌توانند از سلول‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از پروجریا محافظت کنند یا خیر.

دانشمندان بر ژنی خاص به نام LAV-BPIFB4 تمرکز کردند که پیش‌تر نشان داده شده از عملکرد سالم قلب و عروق در فرآیند پیری پشتیبانی می‌کند.

در موش‌های اصلاح ژنتیکی‌شده‌ای که مبتلا به پروجریا هستند، پژوهشگران اختلالات زودرس قلبی مشابه علائم انسانی را مشاهده کردند. پس از یک بار تزریق ژن طول عمر LAV-BPIFB4، عملکرد قلب این موش‌ها بهبود یافت، به‌ویژه در مرحله آرامش و پرشدن قلب از خون (عملکرد دیاستولیک).

درمان ژنی همچنین موجب کاهش فیبروز (بافت اسکار) در عضله قلب و کاهش شمار سلول‌های «پیر» شد. افزون بر این، رشد رگ‌های خونی کوچک جدید را تحریک کرد که می‌تواند سلامت و مقاومت قلب را افزایش دهد.

در گام بعد، ژن مورد نظر روی سلول‌های انسانی مشتق از بیماران پروجریا آزمایش شد. نتایج نشان داد که وارد کردن ژن طول عمر، پیری سلولی و فیبروز را بدون تغییر مستقیم در سطح پروجرین کاهش می‌دهد. این یافته بیانگر آن است که ژن مذکور به سلول‌ها کمک می‌کند تا در برابر اثرات سمی پروجرین مقاومت کنند، نه اینکه آن را از بین ببرد. این رویکرد، به‌جای هدف قرار دادن پروتئین معیوب، دفاع طبیعی بدن را تقویت می‌کند.

رویکردی نو برای درمان پروجریا و پیری قلب

دکتر یان کیو، پژوهشگر افتخاری مؤسسه قلب بریستول، گفت:
«پژوهش ما اثر حفاظتی یک ژن طول عمر مربوط به اَبَرسدساله‌ها را در برابر اختلالات قلبی ناشی از پروجریا در مدل‌های حیوانی و سلولی شناسایی کرده است.

نتایج، امید تازه‌ای به نوع جدیدی از درمان برای پروجریا می‌بخشد؛ درمانی مبتنی بر زیست‌شناسی طبیعی پیری سالم، نه مهار یک پروتئین معیوب. این رویکرد در آینده می‌تواند به مبارزه با بیماری‌های قلبی مرتبط با پیری طبیعی نیز کمک کند.

تحقیقات ما افق تازه‌ای در مبارزه با پروجریا گشوده و نشان می‌دهد که ژنتیک اَبَرسدساله‌ها می‌تواند به درمان‌های جدیدی برای پیری زودرس یا تسریع‌شده قلبی منجر شود، که در نهایت شاید به ما در داشتن زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر یاری رساند.»

نگاهی به آینده: به سوی درمان‌های ضدپیری نوین

پروفسور آنیباله پوکا، سرپرست گروه پژوهشی در IRCCS MultiMedica و رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه سالرنو، افزود:
«این نخستین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد ژن مرتبط با طول عمر می‌تواند آسیب‌های قلبی-عروقی ناشی از پروجریا را خنثی کند.

نتایج این پژوهش راه را برای راهبردهای درمانی جدید این بیماری نادر هموار می‌سازد، بیماری‌ای که فوراً به داروهای نوآورانه قلبی-عروقی نیاز دارد تا بقا و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.

در آینده، تزریق ژن LAV-BPIFB4 از طریق ژن‌درمانی می‌تواند با روش‌های نوین انتقال مبتنی بر پروتئین یا RNA جایگزین یا تکمیل شود.

ما در حال انجام مطالعات متعددی هستیم تا توان بالقوه ژن LAV-BPIFB4 را در مقابله با تخریب سیستم‌های قلبی-عروقی و ایمنی در شرایط بیماری مختلف بررسی کنیم، با هدف تبدیل این یافته‌های آزمایشگاهی به یک داروی زیستی جدید.»

منبع:

Yan Qiu, Monica Cattaneo, Anna Maciag, Annibale A. Puca, Paolo Madeddu. A longevity-associated variant of the human BPIFB4 gene prevents diastolic dysfunction in progeria mice. Signal Transduction and Targeted Therapy, 2025; 10 (1) DOI: 10.1038/s41392-025-02416-3

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک