درمانی نویدبخش برای ویروسی فراموش‌شده: داروهای HIV در مهار HTLV-1 مؤثر واقع شدند

HTLV-1: ویروسی خطرناک که کمتر درباره آن صحبت می‌شود

حدود ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان به ویروس HTLV-1 (ویروس نوع ۱ لوکمی سلول T انسانی) مبتلا هستند؛ ویروسی که می‌تواند جان افراد را تهدید کند اما همچنان ناشناخته باقی مانده و تاکنون درمان پیشگیرانه یا درمان قطعی برای آن وجود ندارد. با این حال، مطالعه‌ای پیشگامانه به رهبری محققان استرالیایی نشان داده است که داروهای موجود برای HIV ممکن است بتوانند این وضعیت را تغییر دهند.

کشف کاربرد جدید داروهای HIV در مهار HTLV-1

مطالعه‌ای که به‌تازگی در ژورنال معتبر Cell منتشر شده، نشان داده است که دو داروی ضد HIV یعنی تنوفوویر و دولوتگراویر می‌توانند انتقال HTLV-1 را در موش‌هایی با سیستم ایمنی انسانی‌شده سرکوب کنند. این یافته‌ها می‌توانند به توسعه نخستین درمان‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از گسترش ویروسی منجر شوند که به‌ویژه در جوامع First Nations در سراسر جهان از جمله مرکز استرالیا بومی است.

همچنین این مطالعه یک هدف دارویی جدید را معرفی می‌کند که می‌تواند منجر به حذف سلول‌های آلوده به HTLV-1 در مبتلایان شده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

دستاوردهای کلیدی مطالعه:

اولین درمان پیشگیرانه: این پژوهش نشان داد که دو داروی ضد HIV قادرند انتقال HTLV-1 را در مدل موشی مهار کنند، که اولین درمان پروفیلاکتیک (پیشگیرانه) شناخته‌شده برای این ویروس به‌شمار می‌رود.

استراتژی درمانی احتمالی: ترکیب داروهای ضد HIV با ترکیباتی که باعث مرگ سلولی می‌شوند، موجب از بین رفتن سلول‌های آلوده شد؛ این یافته می‌تواند مبنای یک درمان بالقوه برای ریشه‌کنی بیماری باشد.

استفاده از مدل‌های انسانی‌شده: برای نخستین بار، تیم پژوهشی مدلی از موش‌های دارای سیستم ایمنی انسانی ایجاد کرد که رفتار ویروس HTLV-1 را در موجود زنده شبیه‌سازی می‌کند.

قابلیت انتقال به بالین: از آنجا که این داروها قبلاً برای HIV تأیید شده‌اند، مسیر ترجمه بالینی این یافته‌ها به آزمایش‌های انسانی هموار است.

ویروس HTLV-1 و پیامدهای بالینی آن

HTLV-1 همانند HIV، سلول‌های T را آلوده می‌کند که بخشی کلیدی از سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شوند. اگرچه بسیاری از مبتلایان هرگز علائمی تجربه نمی‌کنند، اما درصدی از افراد پس از سال‌ها دچار بیماری‌های جدی مانند لوسمی سلول T بالغ یا التهاب نخاع می‌شوند.

دکتر مارسل دورفلینگر، از نویسندگان ارشد این مطالعه، می‌گوید:”این نخستین باری است که توانسته‌ایم این ویروس را در یک موجود زنده مهار کنیم. سرکوب ویروس در مرحله انتقال، می‌تواند مانع از آسیب‌های برگشت‌ناپذیر به عملکرد سیستم ایمنی شود.”

توسعه مدل موشی انسانی‌شده برای HTLV-1

این دستاورد پس از یک دهه کار تحقیقاتی به دست آمد. پژوهشگران با پیوند سلول‌های ایمنی انسانی مستعد آلودگی با HTLV-1، از جمله نوع خاص ژنتیکی موجود در استرالیا، توانستند رفتار ویروس را در موش‌هایی با سیستم ایمنی مشابه انسان بررسی کنند. هر دو نوع ویروس HTLV-1a و HTLV-1c منجر به بروز سرطان خون و بیماری التهابی ریوی در این مدل شدند.

استفاده از تنوفوویر و دولوتگراویر، که پیش‌تر برای پیشگیری از HIV تأیید شده‌اند، توانست سطح ویروس را در این مدل‌ها به شدت کاهش دهد.

کشف درمان احتمالی برای حذف کامل ویروس

در گامی فراتر، تیم پژوهشی دریافت که سلول‌های آلوده به HTLV-1 را می‌توان با ترکیب داروهای HIV و مهارکننده‌ای از پروتئین MCL-1 (که بقای سلول‌های معیوب را تسهیل می‌کند) به‌طور انتخابی از بین برد. آن‌ها اکنون با استفاده از درمان‌های RNA هدفمند در حال توسعه روش‌های ترکیبی برای آزمایش‌های بالینی هستند که ممکن است راهی برای درمان کامل بیماری فراهم کند.

اهمیت مدل موشی و گونه ویروسی خاص استرالیا

دکتر جیمز کونی و پروفسور مارک پلگرینی توسعه‌دهندگان این مدل موشی می‌گویند این مدل‌ها نه‌تنها در شناسایی اهداف درمانی مؤثر بودند بلکه نشان دادند که گونه HTLV-1c که در استرالیا شایع است، علائم شدیدتری نسبت به گونه بین‌المللی HTLV-1a دارد.

فعالیت‌های بالینی و پژوهشی در جامعه بومی استرالیا

دکتر لوید آینسیدل، پزشک بیماری‌های عفونی و پژوهشگر در انستیتو دوهرتی، سال‌ها در مناطق مرکزی استرالیا خدمات درمانی ارائه داده و در تهیه نمونه‌های انسانی HTLV-1 نقش کلیدی ایفا کرده است.

پروفسور دامیان پرسل، ویروس‌شناس برجسته و از نویسندگان مقاله، با تجزیه ژنتیکی ویروس‌های HTLV-1 دریافت که گونه استرالیایی (HTLV-1c) ویژگی‌های تهاجمی‌تری دارد، ولی داروهای بررسی‌شده بر هر دو گونه مؤثرند.

حمایت جهانی از مقابله با HTLV-1

پروفسور پرسل و دکتر آینسیدل با همکاری کمیته HTLV-1 تحت نظر سازمان NACCHO و وزارت بهداشت استرالیا، تلاش‌های بسیاری برای جلب توجه سازمان جهانی بهداشت (WHO) انجام دادند که منجر به طبقه‌بندی رسمی HTLV-1 به‌عنوان یک پاتوژن تهدیدکننده سلامت انسان در سال ۲۰۲۱ شد.

این تلاش‌ها موجب تدوین سیاست‌های جهانی WHO برای کاهش انتقال ویروس و ایجاد راهنماهای بالینی ویژه برای HTLV-1c در استرالیا شد.

گام بعدی: ورود به کارآزمایی بالینی

پژوهشگران هم‌اکنون در حال مذاکره با شرکت‌های دارویی تولیدکننده داروهای ضد HIV هستند تا امکان گنجاندن بیماران HTLV-1 در کارآزمایی‌های بالینی فعلی فراهم شود. در صورت موفقیت، این داروها می‌توانند نخستین روش پیشگیری پیش از مواجهه (PrEP) تأییدشده برای HTLV-1 باشند.

«یافته‌های ما یک جهش بزرگ به‌سوی پیشگیری و درمان مؤثر برای یکی از ویروس‌های مزمن خون‌زاد است که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته بود.» — پروفسور پرسل

منبع:

Combination antiretroviral therapy and MCL-1 inhibition mitigate HTLV-1 infection in vivo. Cell, 2025; DOI: 10.1016/j.cell.2025.06.023

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک