تابش نوری تازه بر تفاوت‌های سلامت میان زنان و مردان

معرفی مطالعه

نتایج یک مطالعه بین‌المللی به رهبری پژوهشگران مؤسسه تحقیقات پزشکی دانشگاه کوئین مری لندن (PHURI)، دیدگاه‌های نوینی درباره سازوکارهای زیستی زیربنایی تفاوت‌های جنسیتی در زمینه خطر ابتلا به بیماری‌ها، علائم بالینی و پیامدهای سلامت ارائه کرده است.

این پژوهش با همکاری مؤسسه سلامت برلین در بیمارستان Charité، و واحد اپیدمیولوژی شورای تحقیقات پزشکی (MRC) در دانشگاه کمبریج انجام شد و امروز در نشریه Nature Communications منتشر گردید. تیم تحقیقاتی با بهره‌گیری از داده‌های پایگاه اطلاعاتی UK Biobank و مطالعه Fenland، پیوندهای ژنتیکی میان حدود ۶۰۰۰ پروتئین و صدها بیماری را در ۵۶۰۰۰ مرد و زن بررسی کردند.

تفاوت‌های پروتئینی میان مردان و زنان

نتایج نشان داد که سطح دو سوم این پروتئین‌ها میان مردان و زنان تفاوت دارد. اما بررسی دقیق‌تر نشان داد که فقط بخش بسیار کوچکی از این پروتئین‌ها ــ حدود ۱۰۰ مورد از ۶۰۰۰ پروتئین ــ تفاوت‌هایی در تنظیم‌کننده‌های ژنتیکی (سوئیچ‌های ژنی) خود داشتند که می‌توانست این اختلافات را توضیح دهد.

نقش عوامل غیرژنتیکی

این یافته‌ها که می‌توانند در توسعه داروهای جدید نقش مهمی ایفا کنند، نشان می‌دهند که تفاوت در سطوح پروتئین‌ها بین دو جنس، تنها به تفاوت‌های ژنتیکی مربوط نمی‌شود.

بر همین اساس، نویسندگان مقاله بر لزوم توجه به عواملی فراتر از ژنتیک ــ از جمله فاکتورهای هورمونی و سایر عوامل پزشکی ــ هنگام بررسی تفاوت‌های سلامت بین زنان و مردان تأکید دارند.

نقش عوامل اجتماعی و سبک زندگی

یافته‌ها همچنین حاکی از آن است که عوامل غیرپزشکی نظیر محل زندگی و کار، سطح تحصیلات، وضعیت مالی، دسترسی به منابع و سبک زندگی نیز در ایجاد این تفاوت‌ها نقش دارند و باید در تحقیقات آینده بیشتر مورد توجه قرار گیرند.

دیدگاه پژوهشگران اصلی

ماینه کوپرولو، نویسنده مسئول این مطالعه و پژوهشگر فوق‌دکترا در مؤسسه PHURI، گفت:”برای نخستین بار در تاریخ، توانسته‌ایم زیست‌شناسی انسان را در این سطح از جزئیات ــ در حوزه ژن‌ها، پروتئین‌ها و فراتر از آن ــ مطالعه کنیم. این مطالعه بزرگ‌ترین بررسی در زمینه شباهت‌ها و تفاوت‌های تنظیم سطوح پروتئین‌های خونی توسط کد ژنتیکی در زنان و مردان است. یافته‌های ما نشان می‌دهد برای طراحی درمان‌های هدفمندتر و عادلانه‌تر، باید هم تفاوت‌های ژنتیکی و هم سایر عوامل اثرگذار بر سلامت را بهتر بشناسیم.”

تأکید بر اهمیت پزشکی دقیق

پروفسور کلودیا لانگنبرگ، مدیر مؤسسه PHURI و استاد پزشکی محاسباتی در مؤسسه سلامت برلین نیز افزود:”توسعه داروهای نوین بیش‌ازپیش به اطلاعات مربوط به تفاوت‌های ژنتیکی در سطوح و عملکرد پروتئین‌ها متکی شده و این موضوع باعث سرمایه‌گذاری گسترده در پروژه‌هایی مثل UK Biobank شده است. از این منظر، درک بهتر تفاوت‌های جمعیتی در تنظیم پروتئین‌ها ــ مانند تفاوت میان زنان و مردان ــ برای پیشبرد پزشکی دقیق و تشخیص مواردی که درمان‌های عمومی کارایی ندارند، حیاتی است. نتایج ما به‌وضوح نشان می‌دهد که به‌جز در معدودی موارد، واریانت‌های ژنتیکی تنظیم‌کننده پروتئین‌ها رفتار مشابهی در زنان و مردان دارند؛ و این، پشتوانه‌ای علمی برای این فرضیه مهم فراهم می‌کند که یافته‌های حاصل از این مطالعات می‌توانند در هر دو جنس کاربرد داشته باشند.”

در این مطالعه، دسته‌بندی داده‌ها بر پایه اطلاعات کروموزومی (XX برای زن و XY برای مرد) صورت گرفته است. نویسندگان اذعان دارند که اطلاعات کروموزومی همواره با هویت جنسیتی افراد منطبق نیست. با این حال، به دلیل ماهیت تحلیل‌های ژنتیکی و پروتئینی انجام‌شده و نیز فقدان داده‌های قابل اعتماد درباره هویت جنسیتی، چنین طبقه‌بندی‌ای برای اهداف این تحقیق ضروری بوده است.

منبع:

Sex differences in the genetic regulation of the human plasma proteome. Nature Communications, 2025; 16 (1) DOI: 10.1038/s41467-025-59034-4

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک