امید تازه برای بیماران استئوآرتریت: کشف ۹۶۲ واریانت ژنتیکی و ۴۷۳ دارو با قابلیت استفاده مجدد

پژوهشگران در بزرگ‌ترین مطالعه ژنتیکی انجام‌شده بر روی استئوآرتریت، موفق به شناسایی صدها واریانت ژنتیکی جدید و مسیرهای مولکولی شدند که می‌توانند زمینه‌ساز طراحی درمان‌های نوآورانه یا به‌کارگیری مجدد (repurposed drugs) داروهای موجود برای این بیماری شایع شوند.

نتایج این مطالعه که داده‌های نزدیک به دو میلیون نفر از جمعیت‌های گوناگون در سراسر جهان را دربرمی‌گیرد، به‌تازگی در ژورنال Nature منتشر شده است. این پژوهش گسترده‌ترین بررسی ژنتیکی است که تاکنون در زمینه‌ی استئوآرتریت و نیز بزرگ‌ترین مطالعه ژنتیکی مرتبط با سیستم اسکلتی-عضلانی به‌شمار می‌رود.

این پروژه به رهبری مرکز هلمهولتز مونیخ و با همکاری مرکز پزشکی دانشگاه راش و بیش از ۱۲۵ مؤسسه علمی برتر جهان انجام شده است. پژوهشگران در مجموع ۹۶۲ واریانت ژنتیکی مرتبط با استئوآرتریت را شناسایی کردند و به ۶۹ ژن کلیدی دست یافتند که فرآورده‌های پروتئینی آن‌ها هم‌اکنون هدف ۴۷۳ داروی تأییدشده قرار دارند—داروهایی که بسیاری از آن‌ها می‌توانند برای درمان مؤثرتر استئوآرتریت بازموظف (Repurposed)* شوند. این یافته‌ها راه را برای پزشکی فردمحور و کارآزمایی‌های بالینی نوآورانه هموار می‌سازند.

دکتر دینو سَمارتزیس، یکی از نویسندگان مقاله و استاد و مدیر ابتکار بین‌المللی پژوهش و نوآوری در ستون فقرات در مرکز پزشکی راش، می‌گوید:”این مطالعه گامی بزرگ به‌سوی درمان‌های اختصاصی برای بیماران مبتلا به استئوآرتریت است—بیمارانی که مدت‌ها در انتظار گزینه‌های درمانی مؤثر بوده‌اند. این پژوهش، نوری از امید است. اکنون با تکیه بر ژنتیک انسانی می‌توانیم درمان این بیماری رایج را از نو و به‌مراتب مؤثرتر بازنگری کنیم.”

استئوآرتریت از طریق تحلیل تدریجی غضروفِ مفاصل ایجاد می‌شود و با آرتریت روماتوئید که یک بیماری خودایمنی است تفاوت دارد. این بیماری یکی از علل اصلی درد، ناتوانی حرکتی و ناتوانی عمومی محسوب می‌شود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ بیش از یک میلیارد نفر را درگیر کند. تنها در ایالات متحده، هزینه‌ی سالانه آن نزدیک به ۴۸۶ میلیارد دلار و در اروپا تا ۸۱۷ میلیارد یورو برآورد شده است.

دکتر برایان کول، استاد ارتوپدی در دانشگاه راش، می‌گوید:”ما به‌عنوان متخصصان ارتوپدی، به‌خوبی تأثیر ویرانگر استئوآرتریت بر کیفیت زندگی بیماران را درک می‌کنیم. این مطالعه ما را یک گام به تولید درمان‌های بیولوژیک هدفمند نزدیک‌تر می‌کند—درمان‌هایی که نه‌تنها علائم را کاهش دهند، بلکه روند پیشرفت بیماری را کُند و در حالت ایده‌آل، سلامت مفصل را بازیابی کنند.”

دکتر الفتریا زگینی، نویسنده مقاله و مدیر مؤسسه Translational Genomics در مرکز هلمهولتز مونیخ، می‌گوید:”با درنظر گرفتن اینکه ۱۰ درصد از اهداف ژنتیکی ما پیش‌از‌این با داروهای موجود در ارتباط بوده‌اند، در موقعیتی هستیم که می‌توانیم توسعه درمان‌های مؤثر برای استئوآرتریت را شتاب دهیم. این همان پزشکی دقیق در عمل است—و نویدبخش آینده‌ای روشن برای میلیون‌ها بیمار.”

درمان استئوآرتریت تاکنون عمدتاً بر مدیریت درد و کمک‌افزارهای حرکتی متمرکز بوده و هیچ داروی اصلاح‌کننده‌ای برای روند بیماری وجود نداشته است. این مطالعه نه‌تنها فهم ما را از بنیان ژنتیکی بیماری متحول می‌سازد، بلکه امکان بازموظف‌سازی* داروهای ایمن و تأییدشده را فراهم می‌آورد—فرایندی که می‌تواند زمان و هزینه موردنیاز برای دسترسی به درمان‌های مؤثر را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.

پژوهشگران بر لزوم انجام مطالعات ژنتیکی گسترده‌تر در جمعیت‌های متنوع و گسترش داده‌های ژنومیک عملکردی در سطح جهانی تأکید می‌کنند. به گفته آنان، تنها از طریق تلفیق داده‌های ژنتیکی با بینش‌های مولکولی در سطح بافت می‌توان مسیر دستیابی به درمان‌های مؤثر، شخصی‌سازی‌شده و پایدار برای استئوآرتریت را هموار ساخت.

دکتر سَمارتزیس در پایان می‌گوید:”این یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های کار تیمی اثرگذار است. پژوهشگران و متخصصان بالینی از سراسر جهان با یک هدف مشترک گرد هم آمدند و برای تغییر مسیر درمان استئوآرتریت برای نسل‌های آینده چشم انداز جدیدی معرفی کردند.”

*توضیحات بیشتر:

اصطلاح “repurposed drugs” (داروهای بازاستفاده‌شده یا بازمنظور‌شده) به داروهایی اشاره دارد که در ابتدا برای درمان یک بیماری خاص تولید یا تأیید شده‌اند، اما بعداً مشخص شده که می‌توانند برای درمان بیماری‌های دیگری نیز مفید باشند.

مثال:

داروی “متفورمین” که در اصل برای دیابت نوع ۲ ساخته شد، اکنون در حال بررسی برای اثرات ضدسرطانی و ضدپیری است.

داروی “تالیدومید” که زمانی برای تهوع بارداری استفاده می‌شد (و بعدها به دلیل عوارض جنینی کنار گذاشته شد)، اکنون برای درمان مولتیپل میلوما (نوعی سرطان خون) به‌کار می‌رود.

مزایای استفاده از داروهای بازاستفاده‌شده:

کاهش هزینه و زمان: چون این داروها قبلاً تأییدیه ایمنی دریافت کرده‌اند، مراحل اولیه آزمایش‌های بالینی کوتاه‌تر می‌شود.

افزایش احتمال موفقیت: چون مشخصات ایمنی و فارماکوکینتیکی آن‌ها قبلاً مطالعه شده‌اند.

دسترسی سریع‌تر برای بیماران: به ویژه در بیماری‌های نادر یا اورژانسی (مانند کرونا ویروس).

منبع:

Translational genomics of osteoarthritis in 1,962,069 individuals. Nature, 2025; DOI: 10.1038/s41586-025-08771-z

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک