حدود ۱۵ درصد از زوج‌های در سنین باروری به‌طور ناخواسته دچار ناباروری هستند. یکی از دلایل اصلی نیاز فزاینده به روش‌های کمک‌باروری (ART)، به‌ویژه لقاح آزمایشگاهی (IVF)، به تاخیر انداختن فرزندآوری در جوامع امروزی بازمی‌گردد.
پروفسور ایوونه لوندبرگ گیورکمان از دانشگاه لوند، که سال‌ها در زمینه باروری زنان و مردان تحقیق کرده است، می‌گوید: “این روندی جهانی است که انتظار می‌رود در سال‌های آینده نیز ادامه یابد. تنها در اروپا سالانه حدود یک میلیون دوره IVF انجام می‌شود، و این رقم در سوئد به ۲۵ هزار می‌رسد.”
در روش IVF، تخمدان‌های زن با استفاده از هورمون تحریک میشوند تا چندین تخمک بالغ تولید کنند. این تخمک‌ها برداشت شده و در آزمایشگاه با اسپرم لقاح می‌یابند، سپس جنین به رحم بازگردانده می‌شود. دو نوع اصلی از درمان‌های هورمونی برای بلوغ تخمک وجود دارد: نوع بیولوژیکی و نوع سنتتیک (مصنوعی). اما این درمان‌ها می‌توانند با عوارض جانبی شدید همراه باشند؛ گاهی آن‌قدر شدید که فرد نیازمند بستری در بخش مراقبت‌های ویژه شود. همچنین، بسیاری از تلاش‌ها برای IVF با شکست مواجه می‌شود.
ایدا یلمر، پژوهشگر دکترای آزمایشگاهی و نویسنده نخست این مطالعه، می‌گوید:”در حال حاضر اتکای زیادی به IVF وجود دارد؛ در حالی که حدود ۷۵ درصد از این تلاش‌ها ناموفق‌اند و تا ۲۰ درصد از زنان با عوارض جانبی روبرو میشوند که برخی نیازمند درمان اورژانسی هستند. یکی از عوامل مؤثر در این موضوع، انتخاب نوع درمان هورمونی است، در حالی که نظام سلامت اغلب ناچار است تا حدودی به‌صورت حدسی تصمیم بگیرد که کدام نوع درمان برای یک زن خاص مناسب‌تر است.”
برای حل این چالش، پژوهشگران به ژنتیک روی آوردند. در این مطالعه، ۱۴۶۶ زن که در مرکز پزشکی تولیدمثل بیمارستان دانشگاهی اسکانه در مالمو (سوئد) تحت درمان IVF قرار داشتند، شرکت کردند. زنانی که به اندومتریوز یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا بودند، از مطالعه خارج شدند. از این میان، ۴۷۵ زن به‌طور تصادفی به دو گروه درمان هورمونی تقسیم شدند و بقیه در گروه کنترل قرار گرفتند. تمرکز اصلی پژوهش بر ژنی موسوم به گیرنده هورمون محرک فولیکول (FSHR) بود که نقش کلیدی در بلوغ تخمک‌ها دارد.
مطالعه نشان داد زنانی که نوع خاصی از واریانت ژن FSHR را دارند، بهتر به درمان هورمونی بیولوژیکی پاسخ می‌دهند، در حالی که سایرین با دریافت نوع سنتتیک نتایج بهتری می‌گیرند. به گفته پروفسور لوندبرگ گیورکمان، “با اطلاع از پروفایل ژنتیکی زن پیش از شروع درمان، می‌توان شانس بارداری موفق را به‌طور معناداری افزایش داد.”
او توضیح می‌دهد:”در زنانی که درمان هورمونی متناسب با نوع ژن آن‌ها انتخاب شده، نرخ بارداری افزایش یافته و نسبت تولد نوزادان ۳۸ درصد بیشتر بوده است. به عبارت دیگر، از هر ۱۰۰۰ زن تحت درمان IVF، ۱۱۰ نوزاد بیشتر متولد میشوند ـ معادل چهار کلاس مدرسه!”
اما تعیین نوع ژن به روش‌های مرسوم پرهزینه و زمان‌بر است. به همین دلیل، محققان یک تست ساده دهانی طراحی کرده‌اند که تنها با گرفتن نمونه از داخل دهان و طی کمتر از یک ساعت، مناسب‌ترین نوع درمان هورمونی را مشخص می‌کند. نتیجه تست به‌سادگی با تغییر رنگ (صورتی یا زرد) قابل مشاهده است.
این تیم پژوهشی برای این تست درخواست ثبت اختراع داده‌اند، شرکت Dx4Life AB را تأسیس کرده‌اند و در فرآیند تجاری‌سازی آن از حمایت‌های LU Innovation، LU Ventures و SmiLe Incubator برخوردار شده‌اند.
پروفسور لوندبرگ گیورکمان که مدیرعامل این شرکت نیز هست، می‌گوید:”امید ما این است که این تست، رنج زنان را کاهش دهد، نرخ موفقیت درمان‌ها را افزایش دهد و هزینه‌های تحمیل‌شده بر نظام سلامت را کاهش دهد. هدف‌مان این است که این تست تا اوایل سال ۲۰۲۶ در دسترس قرار گیرد.”
منبع:
FSH receptor N680S genotype-guided gonadotropin choice increases cumulative pregnancy and live birth rates after in vitro fertilization. Frontiers in Endocrinology, 2025; 16 DOI: 10.3389/fendo.2025.1576090
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
