پژوهشگران دانشگاه بن آلمان، در چارچوب پروژه‌ای مشترک با مرکز ممتاز “ImmunoSensation²”، موفق به شناسایی سازوکار جدیدی در سیستم ایمنی موضعی روده شدند که می‌تواند در بروز سرطان دوازدهه(duodenal carcinoma) در افراد مبتلا به بیماری ارثی پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (Familial Adenomatous Polyposis – FAP) نقش داشته باشد. این کشف می‌تواند راه را برای رویکردهای پیشگیرانه جدید در برابر این نوع سرطان هموار کند. نتایج این مطالعه در ژورنال معتبر Nature Communications منتشر شده است.
FAP یک بیماری ژنتیکی است که علاوه‌بر افزایش چشمگیر خطر ابتلا به سرطان کولون، با احتمال بالای بروز سرطان دوازدهه نیز همراه است. در حال حاضر، تنها گزینه درمانی موجود، پایش مداوم آندوسکوپیک و برداشت پولیپ‌هاست؛ روشی که خود با خطراتی همراه است و راهکاری پیشگیرانه محسوب نمی‌شود.
دکتر بنجامین کرمر، مدیر علمی آزمایشگاه ایمونولوژی سلولی مادرزادی در مرکز پزشکی دانشگاه بن و نویسنده همکار این مطالعه می‌گوید: “شدت این بیماری حتی در میان افرادی که همان جهش ژنی را دارند متفاوت است، و این موضوع توجه ما را به نقش احتمالی سیستم ایمنی موضعی در پیشرفت بیماری جلب کرده است.”
سلول‌های ایمنی، ناقلان یک پیام‌رسان مضر
پژوهشگران دریافتند که سلول‌های خاصی از سیستم ایمنی ذاتی موسوم به سلول‌های لنفوئیدی ذاتی نوع ۳ (ILC3) در مخاط دوازدهه‌ی بیماران FAP به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌یابند، به‌ویژه در نزدیکی نواحی حاوی پولیپ‌ها یا بافت‌های سرطانی.
دکتر روبرت هیونبرگ، پزشک ارشد کلینیک داخلی I و مرکز ملی بیماری‌های تومور ارثی، توضیح می‌دهد: “یافته‌های ما نشان می‌دهد که این سلول‌ها در نواحی فعال بیماری به‌وفور دیده می‌شوند و نقش فعالی در محیط میکروتومور دارند.”
این سلول‌ها پیام‌رسانی به نام اینترلوکین-A ۱۷(IL-17A) ترشح می‌کنند؛ ترکیبی که سلول‌های اپی‌تلیال روده را به تولید بیش از حد ترکیبات مضری موسوم به گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) تحریک می‌کند. دکتر کیم ملانی کایزر، نویسنده اول مقاله، می‌گوید: «غلظت بالای ROS می‌تواند به DNA سلولی آسیب برساند و این آسیب ژنتیکی عاملی شناخته‌شده در فرایند سرطانی شدن سلول‌هاست.”
افق تازه‌ای برای پیشگیری درمان‌محور
پروفسور یاکوب ناتِرمان، از اعضای ارشد مرکز ملی بیماری‌های تومور ارثی و آزمایشگاه ایمونولوژی سلولی مادرزادی، معتقد است: “افزایش غیرطبیعی ILC3های تولیدکننده IL-17A در دوازدهه بیماران FAP، محیطی موضعی و التهاب‌زا ایجاد می‌کند که مستعد تسریع در تحولات سرطانی است.”
او تأکید می‌کند که مهار مستقیم IL-17A در ناحیه دوازدهه یا هدف قرار دادن این سلول‌های ایمنی، می‌تواند به روشی نوآورانه برای پیشگیری از سرطان دوازدهه در بیماران FAP تبدیل شود و نیاز ضروری به درمانی فراتر از پایش صرف آندوسکوپیک را پاسخ دهد.
منبع:
IL-17A-producing NKp44(−) group 3 innate lymphoid cells accumulate in Familial Adenomatous Polyposis duodenal tissue. Nature Communications, 2025; 16 (1) DOI: 10.1038/s41467-025-58907-y
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک