بررسی سطح قطعات DNA آزاد شده از سلول‌های توموری در حال مرگ در خون، می‌تواند به طور دقیقی عود سرطان پوست را پیش‌بینی کند؛ بر اساس مطالعه‌ای جدید که توسط پژوهشگران مرکز سلامت NYU Langone و مرکز سرطان پرلموتر انجام شده است.
این مطالعه نشان داد که حدود ۸۰٪ از بیماران مبتلا به ملانوم مرحله سوم که پیش از آغاز درمان سطوح قابل‌تشخیصی از DNA توموری چرخشی (ctDNA) در خون خود داشتند، در نهایت دچار عود بیماری شدند.
همچنین پژوهشگران دریافتند که در این گروه، بیماری بیش از چهار برابر سریع‌تر از افرادی که سطوح قابل‌تشخیصی از این نشانگر زیستی نداشتند بازگشت کرده است؛ به علاوه، هرچه میزان ctDNA بالاتر بوده، بازگشت بیماری نیز سریع‌تر اتفاق افتاده است.
رهبر اصلی این مطالعه، Syeda (کارشناس ارشد علوم-پژوهشگر بخش پوست رونالد اُ. پرلمن در دانشکده پزشکی NYU Grossman) گفت: “یافته‌های ما نشان می‌دهد که آزمایش‌های ctDNA می‌توانند به انکولوژیست‌ها کمک کنند تا بیمارانی را که احتمال بیشتری برای پاسخ مطلوب به درمان دارند، شناسایی کنند. وی افزود که در آینده، این نوع ارزیابی‌ها ممکن است به طور روتین در کلینیک‌ها برای راهنمایی تصمیمات درمانی مورد استفاده قرار گیرد.”
تیم پژوهشی همچنین مشاهده کرد که تقریباً تمامی بیمارانی که سه، شش، نه یا دوازده ماه پس از آغاز درمان، سطوح قابل شناسایی از ctDNA داشتند، مجدداً دچار عود ملانوم شدند. بر این اساس، نویسندگان مقاله اشاره می‌کنند که اگر پیش از درمان هیچ قطعه‌ای از ژنوم توموری در خون یافت نشود اما در مراحل بعدی ظاهر گردد، ممکن است نشان‌دهنده پیشرفت بیماری باشد.
در ملانوم مرحله سوم، که از جمله مهاجم‌ترین انواع سرطان پوست محسوب می‌شود، سلول‌های توموری از پوست به گره‌های لنفاوی مجاور گسترش یافته‌اند. نویسندگان مقاله توضیح می‌دهند که پس از جراحی این گره‌های لنفاوی، شناسایی عود بیماری با روش‌های تصویربرداری رایج مانند اشعه ایکس و سی‌تی اسکن دشوار است؛ و همین مسئله انگیزه‌ای برای یافتن راهکارهای بهتر جهت تشخیص زودهنگام فعالیت‌های سرطانی ایجاد کرده است.
Syeda می‌گوید:”پیگیری سریع پیشرفت درمان و توانایی شناسایی علائم رشد مجدد سرطان می‌تواند در مورد بیماری خطرناکی مانند ملانوم، که به محض گسترش به سایر اندام‌ها به سختی درمان می‌شود، بسیار حیاتی باشد. دریافت بازخورد زودهنگام از طریق تحلیل ctDNA می‌تواند جان بیماران را نجات دهد.”
روش ctDNA با تمرکز بر شایع‌ترین جهش‌های موجود در کد ژنتیکی سلول‌های ملانوم عمل می‌کند. زمانی که این سلول‌ها تجزیه می‌شوند، DNA جهش‌یافته وارد جریان خون می‌شود.
تحقیقات پیشین نشان داده است که آزمایش‌های ctDNA می‌توانند به طور دقیق روند پیشرفت سرطان‌های روده بزرگ و پستان را نیز پیگیری کنند. افزون بر این، نویسندگان این مطالعه در سال ۲۰۲۱ نشان داده بودند که سطوح بالاتر ctDNA در بیماران مبتلا به ملانوم مرحله چهارم (که در سراسر بدن گسترش یافته است) با کاهش احتمال بقا مرتبط است. همچنین تغییرات در اندازه‌گیری‌های ctDNA در طول درمان می‌تواند نشانگر پیش‌بینی بهتر یا بدتر شانس زنده‌مانی باشد.
جدیدترین تحقیق آن‌ها، که در تاریخ ۱۵ آوریل به صورت آنلاین در مجله The Lancet Oncology منتشر شده، بزرگ‌ترین مطالعه‌ای است که تاکنون به بررسی ctDNA به عنوان پیش‌بینی‌کننده عود بیماری در بیماران مبتلا به ملانوم مرحله سوم پرداخته است.
نتایج این مطالعه بر روی نزدیک به ۶۰۰ زن و مردی به دست آمده که پیش‌تر در یک کارآزمایی بالینی برای ملانوم مرحله سوم شرکت کرده بودند. تیم پژوهشی از نمونه‌های خونی شرکت‌کنندگان در کارآزمایی‌های انجام شده در اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا استفاده کرد. آن‌ها سطح ctDNA را با شواهد بالینی مربوط به عود بیماری مقایسه کردند. تحلیل‌های آماری این مطالعه تأثیر عواملی غیر از ریختن سلول‌های توموری در خون ــ مانند جنسیت، سن و نوع درمان ــ را نیز مد نظر قرار داده است.
یکی از یافته‌های کلیدی این بود که سنجش سطح ctDNA در پیش‌بینی بازگشت بیماری، به اندازه یا حتی بهتر از سایر آزمایش‌های تجربی که مستقیماً خود تومور را بررسی می‌کنند (مانند سنجش فعالیت ایمنی درون تومورها) عمل کرده است.
دیوید پولسکی، نویسنده ارشد مطالعه و متخصص پوست، گفت:”برخلاف تحلیل‌های سنتی مبتنی بر بافت تومور که تنها می‌توانند احتمال عود بیماری را پیشنهاد کنند، آزمایش‌های ctDNA یک اندازه‌گیری مستقیم و آشکار از وجود بیماری ارائه می‌دهند و می‌توانند به طور صریح نشان دهند که ملانوم بازگشته است.”
پولسکی که استاد انکولوژی پوست و استاد آسیب‌شناسی در دانشکده پزشکی NYU Grossman است، هشدار می‌دهد که در برخی موارد، حتی با وجود نتیجه منفی آزمایش ctDNA پیش از درمان، باز هم عود سرطان مشاهده شده است. وی می‌افزاید که برای رفع این مشکل، در گام‌های بعدی بهبود حساسیت آزمون مدنظر قرار دارد. همچنین تیم تحقیقاتی برنامه دارد بررسی کند که آیا استفاده از این نشانگر زیستی در تصمیم‌گیری‌های درمانی می‌تواند واقعاً به بهبود شانس بقا و کیفیت زندگی بیماران کمک کند یا خیر.
منبع:
Clinical validation of droplet digital PCR assays in detecting BRAFV600-mutant circulating tumor DNA as a prognostic biomarker in patients with resected stage III melanoma receiving adjuvant therapy (COMBI-AD): a biomarker analysis from a double-blind, r. The Lancet Oncology, 2025; DOI: 10.1016/S1470-2045(25)00139-1
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
