با افزایش سن، سیستم ایمنی ما ضعیف‌تر می‌شود و توانایی آن در تولید سلول‌هایی که با عفونت‌ها مقابله می‌کنند یا به بهبود بدن کمک می‌کنند کاهش می‌یابد—اما دلیل دقیق آن هنوز به‌خوبی روشن نیست. اکنون پژوهشی جدید در مجله GeroScience سرنخ مهمی در این زمینه ارائه داده است.
دکتر لزلی کروز، استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه کالیفرنیا در سن‌دیگو و سرپرست برنامه پژوهشی سرطان‌های خون در مرکز سرطان Moores، می‌گوید:”تغییرات سیستم ایمنی در پیری دلایل متعددی دارد، اما هنوز به‌درستی نمی‌دانیم چرا با افزایش سن، سلول‌های تولیدکننده پادتن کاهش می‌یابند.”
مطالعه مشترک آزمایشگاه دکتر کروز و محققان دانشگاه UC Irvine نشان داد کاهش فعالیت آنزیمی به نام ELOVL2 مخفف “elongation of very long chain fatty acids-like 2” روند تغییرات وابسته به سن در سیستم ایمنی را تسریع می‌کند. این آنزیم نقش مهمی در ساخت برخی از انواع لیپیدها دارد، و سطح آن با افزایش سن کاهش می‌یابد. کاهش عملکرد ELOVL2 توازن لیپیدی سلول‌ها را بر هم می‌زند و تمایز سلول‌های B را مختل می‌کند؛ سلول‌هایی که مسئول تولید آنتی‌بادی برای مبارزه با عفونت هستند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که سوخت‌وساز لیپیدها ممکن است نقش مرکزی در حفظ سلامت سیستم ایمنی در دوران سالمندی داشته باشد.
محققان با غیرفعال کردن ژن Elovl2 در موش‌ها، به بررسی بیان ژن، پروتئین و پروفایل‌های لیپیدی مغز استخوان پرداختند. در موش‌های ۱۸ تا ۲۰ ماهه، کاهش فعالیت این آنزیم موجب کاهش چشمگیر در بیان ژن‌های دخیل در تمایز سلول‌های B شد، به‌گونه‌ای که الگوی بیان ژن‌ها و لیپیدهای آن‌ها شبیه به موش‌های بسیار پیر بود. این موش‌ها سطوح پایین‌تری از اسیدهای چرب غیراشباع نسبت به چربی‌های اشباع داشتند.
دکتر دوروتا اسکورنوسکا-کراوچیک، دانشیار فیزیولوژی و چشم‌پزشکی در دانشگاه UC Irvine، می‌گوید: “ELOVL2 برای سنتز اسید چرب امگا-۳ به نام DHA ضروری است، که یکی از اجزای اصلی غشای سلولی محسوب می‌شود. ما معتقدیم DHA انعطاف‌پذیری و پایداری غشای سلول‌های پیش‌ساز B را حفظ می‌کند.”
در غیاب این آنزیم، تولید سلول‌های B عملکردی در موش‌ها به‌طور چشمگیری کاهش یافت. دکتر سیلویا ویچنزی، پژوهشگر پسادکترا در دانشکده پزشکی سن‌دیگو، می‌گوید:”این کاهش مستقیماً با تغییرات در سوخت‌وساز چربی مرتبط بود که باعث دگرگونی کامل در ترکیب و انعطاف‌پذیری غشای سلول شد و روند پیری سیستم ایمنی را شتاب بخشید.”
برای بررسی شباهت این یافته‌ها با انسان، محققان داده‌های بیان ژن از سلول‌های بنیادی خونساز انسان را در سنین مختلف تحلیل کردند و کاهش چشمگیر بیان ژن CD79B و تقریباً حذف کامل سلول‌های ELOVL2+ در افراد بالای ۶۰ سال را مشاهده کردند.
دکتر کروز هشدار داد که رژیم‌های غذایی امروزی اغلب با کمبود اسیدهای چرب غیراشباع از جمله DHA همراه هستند، و این کمبود می‌تواند بر عملکرد ایمنی و سلامت عمومی اثر منفی بگذارد.
یکی دیگر از یافته‌های مهم این بود که سلول‌هایی که ELOVL2 در آن‌ها فعال نبود، به‌لحاظ متابولیکی در وضعیت نامناسبی قرار داشتند. حتی رژیم غذایی عادی نیز نمی‌توانست این اختلالات ژنتیکی را جبران کند، و این احتمال را مطرح می‌کند که افراد مسن بتوانند از مکمل‌های لیپیدی هدفمند برای بهبود عملکرد ایمنی بهره ببرند—البته روش تجویز این مکمل‌ها (خوراکی یا غیرخوراکی) باید به‌دقت بررسی شود.
پژوهشگران همچنین به امکان استفاده از ژن‌درمانی اشاره کردند. در مطالعه‌ای پیشین، افزایش بیان ژن Elovl2 در موش‌های پیر توانست سطح DHA را در چشم افزایش داده و بینایی را بهبود بخشد. آن‌ها قصد دارند بررسی کنند که آیا افزایش فعالیت این آنزیم می‌تواند عملکرد ایمنی را نیز بهبود دهد یا خیر.
نهایتاً، این مطالعه نشان می‌دهد که اختلال در سوخت‌وساز لیپیدها ممکن است در ایجاد سرطان‌های خونی نیز نقش داشته باشد. برخی از ژن‌های وابسته به سلول B که تحت تأثیر ELOVL2 هستند نظیر CD79B، PAX5، IRF4 در سرطان‌هایی مانند لنفوم و میلوم متعدد دچار جهش یا فعال‌سازی غیرطبیعی می‌شوند. بنابراین، هدف قرار دادن ژن ELOVL2 می‌تواند یک رویکرد درمانی امیدوارکننده برای مقابله با این سرطان‌ها باشد.
دکتر اسکورنوسکا-کراوچیک افزود:”ما باور داریم که با مطالعه زیست‌شناسی پیری می‌توانیم به درمان‌هایی دست یابیم که از بیماری‌های وابسته به سن پیشگیری کرده و طول عمر سالم انسان‌ها را افزایش دهند.”
منبع:
Systemic deficits in lipid homeostasis promote aging-associated impairments in B cell progenitor development. GeroScience, 2025; DOI: 10.1007/s11357-025-01594-w
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
