یک مطالعه بین‌المللی جدید به رهبری پژوهشگران دانشگاه UCL و مرکز علوم سلامت دانشگاه تگزاس در هیوستون (UTHealth Houston) نشان داده است که برخی تغییرات رایج در ژن‌ها ممکن است باعث شوند داروهای ضدصرع در برخی مبتلایان به صرع کانونی (فوکال) بی‌تأثیر باشند.
صرع کانونی رایج‌ترین نوع صرع است که در آن، حملات تشنج از یک ناحیه مشخص در مغز آغاز می‌شوند. برای درمان این بیماری معمولاً داروهای ضدتشنج تجویز می‌شود. با این حال، در حدود یک‌سوم از مبتلایان به صرع — که حدود ۲۰ میلیون نفر در سراسر جهان را شامل می‌شود — این داروها کارایی لازم را ندارند. به این وضعیت «مقاومت دارویی» گفته می‌شود که در آن، فرد علیرغم مصرف دارو، همچنان دچار تشنج می‌شود.
مقاومت دارویی در صرع می‌تواند خطرات جدی‌تری به همراه داشته باشد، از جمله افزایش احتمال مرگ ناگهانی غیرمنتظره ناشی از صرع و همچنین افزایش قابل توجه هزینه‌های درمانی.
تا پیش از این، دلیل اصلی اینکه چرا برخی افراد به داروهای ضدصرع پاسخ نمی‌دهند، به‌خوبی روشن نبود. اما یافته‌های این پژوهش جدید که در نشریه eBioMedicine منتشر شده، شواهد محکمی ارائه می‌دهد که برخی عوامل ژنتیکی رایج در بروز این مقاومت نقش دارند.
پژوهشگران برای بررسی این موضوع از داده‌های دو پروژه بزرگ استفاده کردند: پروژه EpiPGX که به بررسی ژنتیک دارویی در صرع می‌پردازد و مطالعه Epi25 که بزرگ‌ترین پروژه توالی‌یابی ژنتیکی در حوزه صرع است. آن‌ها الگوهای ژنتیکی را در ژنوم (کل اطلاعات ژنتیکی بدن) ۶۸۲۶ فرد مبتلا به صرع بررسی کردند.
در این مطالعه، ژنوم افراد دارای صرع مقاوم به دارو (۴۲۰۸ نفر) با ژنوم افرادی که تشنج‌هایشان با دارو به‌خوبی کنترل شده بود (۲۶۱۸ نفر) مقایسه شد.
نتایج نشان داد که وجود برخی تغییرات ژنتیکی رایج در دو ژن خاص — یعنی ژن CNIH3 که در تنظیم عملکرد گیرنده‌های مغزی نقش دارد، و ژن WDR26 که در فرایندهای سلولی مختلف دخیل است — با احتمال بالاتر بروز مقاومت دارویی در صرع کانونی ارتباط دارد. به‌عبارت دیگر، این ژن‌ها ممکن است تعیین‌کننده میزان اثربخشی داروهای ضدتشنج باشند.
پروفسور «سانجای سیسودیا» از مؤسسه عصب‌شناسی دانشگاه UCL و نویسنده ارشد مقاله می‌گوید:”یافته‌های ما دیدگاه تازه‌ای در مورد دلایل مقاومت برخی افراد به داروهای موجود ارائه می‌دهد. در آینده، ممکن است پزشکان بتوانند از این اطلاعات برای پیش‌بینی مقاومت دارویی در افراد استفاده کنند و راه را برای توسعه درمان‌های جدید هموار سازند.”
اهمیت این یافته‌ها در این است که این امضای ژنتیکی را می‌توان از همان ابتدای تشخیص صرع شناسایی کرد، نه پس از آنکه چندین دارو بدون موفقیت امتحان شده‌اند.
به این ترتیب، در آینده می‌توان افرادی را که احتمال دارد به دارو پاسخ ندهند زودتر شناسایی کرد و از تجویز بی‌فایده داروهای غیرمؤثر و عوارض جانبی‌شان جلوگیری نمود.
دکتر «کاستین لو»، نویسنده اول مقاله و استادیار فعلی در UTHealth Houston که پیش‌تر در دانشگاه UCL فعالیت داشته، افزود: “این نخستین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد تغییرات ژنتیکی رایج — که معمولاً در آزمایش‌های بالینی ژنتیک بررسی نمی‌شوند — نقش مهمی در مقاومت دارویی صرع دارند.”
او ادامه داد: “این یافته‌ها ضرورت گسترش آزمایش‌های ژنتیکی و توسعه درمان‌های آینده را نشان می‌دهد، به‌ویژه برای نوعی از صرع موسوم به صرع چندژنی (polygenic epilepsy) که حاصل تأثیر چندین ژن به‌طور همزمان است.”
صرع چندژنی رایج‌ترین شکل صرع ژنتیکی است و شناسایی و درمان آن بر اساس الگوهای ژنتیکی می‌تواند به شخصی‌سازی درمان برای میلیون‌ها فردی که تاکنون از حوزه درمان‌های هدفمند ژنتیکی خارج بوده‌اند، کمک کند.
این تحقیق بخشی از برنامه هفتم اتحادیه اروپا و نیز برنامه مراکز ژنوم بیماری‌های شایع (CCDG) است که توسط مؤسسه ملی تحقیقات ژنوم انسانی و مؤسسه ملی قلب، ریه و خون در ایالات متحده تأمین مالی می‌شود.
منبع:
Costin Leu et al. Genome-wide association meta-analyses of drug-resistant epilepsy. eBioMedicine, 2025; 105675 DOI: 10.1016/j.ebiom.2025.105675
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
