پژوهشگران موسسه فناوری ماساچوست (MIT) واکسنی طراحی کرده‌اند که تنها با یک دوز و با بهره‌گیری از دو آدجوانت قوی، پاسخ ایمنی گسترده و پایدار علیه ویروس HIV در موش‌ها ایجاد می‌کند. این دستاورد می‌تواند به ساخت واکسن‌های تک‌دوز علیه بیماری‌هایی مانند HIV و SARS-CoV-2 منجر شود.
ترکیب دو آدجوانت برای تقویت پاسخ ایمنی
واکسنی که در این مطالعه استفاده شد، شامل یک آنتی‌ژن پروتئینی HIV به نام MD39 بود که به ذرات آلومینیوم هیدروکسید (alum) متصل شده و هم‌زمان با آدجوانت دوم، SMNP مشتق از ساپونین و MPLA تزریق شد. این ترکیب منجر به پاسخ قوی‌تر و تنوع بیشتر آنتی‌بادی‌ها در مقایسه با واکسن تنها یا واکسن دارای یک آدجوانت گردید.
ماندگاری بالا در گره‌های لنفاوی؛ عامل تقویت پاسخ B سلولی
پس از تزریق واکسن، محققان دریافتند که آنتی‌ژن‌های HIV به مدت حدود یک ماه در گره‌های لنفاوی باقی مانده‌اند. این ماندگاری باعث شد سلول‌های B به‌طور مداوم در معرض آنتی‌ژن قرار گیرند، در مراکز جوانه‌ای تکامل یابند، و آنتی‌بادی‌هایی با تمایل بالا تولید کنند.
تقلید از ایمنی طبیعی با طراحی مهندسی‌شده
این مکانیسم، شبیه شرایطی است که در عفونت طبیعی رخ می‌دهد؛ جایی که آنتی‌ژن‌ها برای مدت طولانی در بدن باقی می‌مانند و سیستم ایمنی فرصت بهینه‌ای برای تولید آنتی‌بادی‌های متنوع پیدا می‌کند. به گفته دکتر لاو:”ما با این رویکرد فرصت بیشتری برای سیستم ایمنی فراهم می‌کنیم تا بهترین پاسخ ممکن را ارائه دهد.”
افزایش چشمگیر تنوع آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های B
با استفاده از فناوری RNA تک‌سلولی، تیم پژوهشی نشان داد که واکسن دوآدجوانته، تعداد سلول‌های B منحصربه‌فرد را نسبت به گروه‌های کنترل ۲ تا ۳ برابر افزایش داد. این تنوع بالا می‌تواند منجر به تولید آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده گسترده شود؛ نوعی آنتی‌بادی که قابلیت شناسایی گونه‌های مختلف ویروس HIV را دارد.
کاربرد گسترده در واکسن‌های آینده
این روش نه‌تنها برای HIV بلکه برای واکسن‌های پروتئینی علیه بیماری‌هایی نظیر آنفلوآنزا یا کرونا نیز قابل اجراست. آدجوانت‌های مورد استفاده، ایمن و شناخته‌شده هستند، و ترکیب آنها نیاز به فناوری پیچیده جدیدی ندارد، بلکه با مهندسی فرمولاسیون قابل اجراست.
امید به واکسن‌های کم‌دوز و پایدار
در نهایت، دکتر لاو چنین نتیجه‌گیری می‌کند:”ما با استفاده از ترکیبی از آدجوانت‌های قابل اعتماد، توانسته‌ایم پاسخی ایمنی ایجاد کنیم که می‌تواند پایه‌گذار واکسن‌های کم‌دوز یا تک‌دوز پایدار در برابر بیماری‌های ویروسی باشد.”
منبع:
Vaccines combining slow release and follicle targeting of antigens increase germinal center B cell diversity and clonal expansion. Science Translational Medicine, 2025; 17 (803) DOI: 10.1126/scitranslmed.adw7499
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
