کشف سلاح پنهان ویروسی که میلیون‌ها نفر را آلوده می‌کند

پژوهشی نوین در شناسایی مسیر پنهان ورود ویروس CMV به سلول‌ها

تحقیقی جدید از دانشگاه پزشکی پیتزبورگ و مؤسسه ایمونولوژی لا جولا که در ۳۰ ژوئن در Nature Microbiology منتشر شد، راه را برای توسعه درمانی مؤثر علیه ویروس سیتومگالوویروس (CMV) هموار می‌سازد؛ ویروسی که عامل اصلی عفونت‌های مادرزادی در ایالات متحده شناخته می‌شود.

سیتومگالوویروس چگونه سیستم ایمنی را فریب می‌دهد؟

پژوهشگران سازوکاری را کشف کرده‌اند که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته بود: CMV، که یکی از اعضای خانواده ویروس‌های هرپس است و بیش از نیمی از بزرگسالان جهان را آلوده می‌کند، از یک مسیر جانبی و ناشناخته برای ورود به سلول‌های پوشاننده رگ‌های خونی استفاده می‌کند. این ویروس با بهره‌گیری از نوعی «کلید مولکولی» دوم، از سیستم ایمنی بدن گریخته و در تخریب عروق و بروز بیماری‌های عروقی نقش ایفا می‌کند.

علت شکست واکسن‌های پیشین؛ قطعه گم‌شده پازل کشف شد

این کشف می‌تواند توضیح دهد که چرا واکسیناسیون‌های قبلی علیه CMV موفق نبوده‌اند. بر اساس این یافته، سازوکار ورود این ویروس پیچیده‌تر از آن بوده که تاکنون تصور می‌شد.

همچنین این کشف امکان توسعه داروهای ضدویروسی جدید را فراهم می‌کند و نشان می‌دهد ویروس‌های دیگر خانواده هرپس مانند اپشتین-بار و واریسلا نیز ممکن است از سازوکارهای مشابه برای انتقال بین سلولی و فرار از سیستم ایمنی بهره‌مند باشند.

آمار نگران‌کننده؛ عفونت مادرزادی و ناهنجاری‌های ناشی از CMV

در ایالات متحده، از هر ۲۰۰ نوزاد، یک نوزاد با عفونت مادرزادی CMV متولد می‌شود. از این تعداد، حدود ۲۰ درصد دچار نقص‌های مادرزادی مانند کم‌شنوایی یا عوارض طولانی‌مدت سلامتی خواهند شد.

اگرچه در بزرگسالان سالم این ویروس معمولاً بدون علامت است، اما در دوران بارداری خطر جدی برای جنین ایجاد می‌کند و در افراد با ضعف ایمنی، مانند گیرندگان پیوند عضو، می‌تواند مرگبار باشد.

ساختار مولکولی CMV و کشف کمپلکس GATE

ویروس CMV به دلیل داشتن ژنوم بزرگ و ماشین مولکولی پیچیده، سال‌ها تلاش‌ها برای توسعه واکسن یا درمان را بی‌نتیجه گذاشته بود.

مطالعه جدید نشان می‌دهد که برخلاف ویروس‌های هرپس دیگر که برای ورود به سلول‌ها از پروتئین‌های gH و gL استفاده می‌کنند، CMV  به‌جای gL از پروتئین UL116 بهره می‌گیرد و در کنار آن پروتئین UL141 را نیز به‌کار می‌گیرد. این کمپلکس سه‌تایی (gH-UL116-UL141) که محققان آن را GATE نامیده‌اند، به‌عنوان ابزاری جایگزین برای ورود به سلول‌ها و فرار از سیستم ایمنی عمل می‌کند.

GATE؛ هدفی نوین برای تولید واکسن و داروهای ضد CMV

کمپلکس GATE نه‌تنها کلید ورود ویروس به سلول‌هاست، بلکه نقطه‌ای کلیدی برای هدف‌گیری درمانی و واکسن‌سازی محسوب می‌شود.

دکتر کریس بندیکت، استاد مؤسسه لا جولا و از نویسندگان ارشد این مطالعه، در این‌باره می‌گوید:”تلاش‌های پیشین برای ساخت واکسن CMV ناکام ماند، اما آن زمان هنوز GATE را نمی‌شناختیم. اکنون با هدف‌گیری این کمپلکس، می‌توانیم شانس خود را برای کنترل و پاک‌سازی بدن از این عفونت مادام‌العمر افزایش دهیم.”

او می‌افزاید: “در صورت توسعه داروها یا واکسن‌هایی که ورود CMV را مهار کنند، می‌توانیم با طیف وسیعی از بیماری‌هایی که این ویروس در نوزادان در حال رشد و بیماران دچار نقص ایمنی ایجاد می‌کند، مقابله کنیم.”

نتیجه‌گیری: مسیر جدید مبارزه با ویروس‌های هرپس

کشف کمپلکس GATE نقطه‌عطفی در شناخت بیولوژی مولکولی CMV است و می‌تواند پایه‌گذار نسل جدیدی از درمان‌های ضدویروسی علیه این ویروس و سایر اعضای خانواده هرپس باشد. این کشف ممکن است نه‌تنها برای پیشگیری از ناهنجاری‌های مادرزادی بلکه برای مهار عفونت‌های پنهان‌کارانه در جمعیت عمومی نیز کاربرد داشته باشد.

منبع:

The GATE glycoprotein complex enhances human cytomegalovirus entry in endothelial cells. Nature Microbiology, 2025; DOI: 10.1038/s41564-025-02025-4

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک