توانایی شگفت‌انگیز سلول‌های بنیادی: برنامه‌نویسی ژنتیکی برای ساخت خون
سلول‌های بنیادی به‌طور بالقوه قادر به تولید تمام انواع سلول‌های بدن هستند؛ مشروط بر آنکه دستور ژنتیکی مناسب در زمان مناسب به آنها داده شود. این به معنای فعال‌سازی ژن‌های خاص در توالی دقیق زمانی است، مشابه فشردن کلیدهای صحیح یک پیانو برای ایجاد ملودی درست.
در بیماران مبتلا به سرطان‌های خونی، اغلب نیاز به جایگزینی سلول‌های بنیادی مغز استخوان وجود دارد. با این حال، پیدا کردن اهداکننده‌ی مناسب همواره ممکن نیست. این پژوهش به‌دنبال راهی است تا از سلول‌های بنیادی جنینی در آزمایشگاه، سلول‌های خونی سالم و سازگار تولید شود.
شناسایی ژن‌های کلیدی: مهندسی تمایز سلولی
در این مطالعه، تیم پژوهشی به رهبری دکتر آنا بیگاس، هزاران ژن موجود در ژنوم موش را بررسی کردند تا مشخص شود کدام‌یک قادر به تبدیل سلول بنیادی جنینی به سلول بنیادی خون‌ساز (HSPC) هستند.
پس از غربالگری گسترده، آنها موفق به شناسایی مجموعه‌ای از هفت ژن کلیدی شدند که فعال‌سازی آنها کافی بود تا سلول‌های بنیادی جنینی به سلول‌های پیش‌ساز خون تبدیل شوند.
اثبات عملکرد: تولید سیستم خونی کامل در موش
در آزمایش‌های بعدی، پژوهشگران نشان دادند که فعال‌سازی کنترل‌شده این هفت ژن در سلول‌های بنیادی جنینی موش، منجر به تولید سلول‌های HSPC شد که می‌توانستند سیستم خونی کامل و کارآمد از جمله سلول‌های ایمنی را در موش‌های بالغ بازسازی کنند.
انتشار نتایج در ژورنال معتبر Blood
این یافته‌ها در ژورنال علمی معتبر Blood، وابسته به انجمن هماتولوژی آمریکا، منتشر شد. نویسنده نخست مقاله، دکتر لوئیس گالان پالما از آزمایشگاه بیگاس بود و این پژوهش با همکاری دکتر کلارا بوئنو و دکتر پابلو منندز، متخصصان لوسمی کودکان، انجام شد.
پتانسیل انتقال به انسان: شباهت‌های ژنتیکی بین‌گونه‌ای
دکتر بیگاس با اطمینان اعلام کرده که نتایج به‌دست‌آمده در مدل موشی، به‌طور بالقوه قابل انتقال به انسان است؛ چرا که مسیرهای تمایز سلولی در پستانداران، از جمله انسان و موش، بنیادی و محافظت‌شده هستند.
“ما می‌دانیم که آن ژن‌ها در ژنوم انسانی نیز وجود دارند و توالی آنها تقریباً مشابه است.”
تحقیقات برای انتقال این دستاورد به انسان آغاز شده و انتظار می‌رود که این ژن‌ها نقشی مشابه در انسان ایفا کنند.
منبع:
An unbiased genomewide screen uncovers 7 genes that drive hematopoietic stem cell fate from mouse embryonic stem cells. Blood Journal, 2025; DOI: 10.1182/blood.2024027742
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت وتأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
