درمان پیش از تولد بیماری‌های ژنتیکی با تزریق دارو به مایع آمنیوتیک

درمان SMA از دوران جنینی: گامی مؤثر و کم‌تهاجم

مطالعه‌ای جدید نشان داده است که می‌توان با تزریق دارو به مایع آمنیوتیک پیش از تولد، از بروز آسیب‌های جدی عصبی در نوزادان مبتلا به بیماری تحلیل عضلانی نخاعی (SMA) جلوگیری کرد. این بیماری که در صورت عدم درمان منجر به ضعف عضلانی شدید، تحلیل بافت عضلانی و مرگ می‌شود، از جمله اختلالات ژنتیکی وخیم دوران کودکی است. پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا در سان‌فرانسیسکو (UCSF) این روش درمانی را روی موش‌های مبتلا به SMA و گوسفندهای سالم آزمایش کردند تا هم اثربخشی و هم ایمنی آن را بسنجند.

استفاده از آنتی‌سنس الیگونوکلئوتیدها برای مهار بیماری‌های ژنتیکی

در این پژوهش، از مولکول‌هایی به‌نام آنتی‌سنس الیگونوکلئوتید (ASO) استفاده شد که می‌توانند با RNA تعامل داشته و بیان ژن‌ها را تغییر دهند. ASOها پیش‌تر نیز برای درمان بیماری‌های عصبی مانند SMA در نوزادان و کودکان استفاده شده‌اند. اما برای نخستین بار، پژوهشگران توانستند این داروها را پیش از تولد، از طریق مایع آمنیوتیک به جنین برسانند؛ روشی که نسبت به تزریق از طریق رگ بند ناف، بسیار کم‌تهاجم‌تر است.

نتایج امیدوارکننده در حیوانات: افزایش بقا و بهبود عملکرد حرکتی

در آزمایش روی موش‌ها، تزریق ASO پیش از تولد منجر به بهبود بقا، عملکرد حرکتی بهتر و افزایش تعداد نورون‌های حرکتی در مقایسه با گروه‌هایی شد که پس از تولد درمان شده یا اصلاً درمان نگرفته بودند. در گوسفندها نیز این روش توانست دارو را در غلظت‌های درمانی به نخاع و سایر اندام‌ها برساند، بدون اینکه اثرات سمی قابل توجهی ایجاد کند.

امکان تعمیم به سایر بیماری‌های ژنتیکی آغازشونده در دوران جنینی

به گفته‌ی دکتر تیپی مک‌کنزی، جراح جنین و کودکان در بیمارستان کودکان UCSF و نویسنده ارشد این مقاله، این یافته‌ها نشان می‌دهد که می‌توان از مایع آمنیوتیک به‌عنوان مسیر انتقال دارو برای درمان بیماری‌های شدید و زودهنگام ژنتیکی دیگر نیز استفاده کرد.

اولین آزمایش ایمنی در حیوانات بزرگ

این مطالعه، نخستین پژوهشی است که نه‌تنها ایمنی تزریق ASO در دوران جنینی را در حیوانات بزرگ (مانند گوسفند) بررسی می‌کند، بلکه توزیع دارو در بدن را نیز با دقت اندازه‌گیری کرده است. مطالعات پیشین فقط بر تزریق داخل مایع آمنیوتیک در موش‌های مبتلا به سندرم آنجلمن یا آشر تمرکز داشتند.

آماده‌سازی برای مجوز بالینی FDA

برای اخذ مجوز از سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، محققان باید نشان دهند که درمان در مدل حیوانی موجب بهبود بیماری شده و در عین حال، دارو به‌شکلی ایمن در بدن پخش شده است. این مطالعه توانست هر دو شرط را در موش‌ها و گوسفندها به‌خوبی تأمین کند. مک‌کنزی در این‌باره می‌گوید: “با این نتایج، یک گام به انجام آزمایش‌های پیش از تولد در انسان نزدیک‌تر شده‌ایم.”

روش درمانی مشابه آمنیوسنتز؛ اما معکوس

دکتر بلتران بورخس، محقق فوق‌دکترا در UCSF و نویسنده اول مقاله، این روش را «آمنیوسنتز معکوس» توصیف می‌کند. در حالی‌که در آمنیوسنتز، مایع آمنیوتیک برای تشخیص مشکلات ژنتیکی استخراج می‌شود، در این روش دارو به درون آن تزریق می‌گردد. به گفته‌ی بورخس، این روش می‌تواند به‌عنوان یک روش سرپایی قابل اجرا باشد.

مشاهده جذب دارو توسط جنین از طریق بلع و تنفس

در حین آزمایش، پژوهشگران با استفاده از فلورسانس مشاهده کردند که جنین‌ها داروی تزریق‌شده را از طریق بلع و تنفس جذب کرده‌اند و دارو به اندام‌هایی مانند مغز، نخاع، ریه‌ها، روده‌ها و حتی مژک‌های بینی منتقل شده است. بورخس می‌گوید: “شگفت‌انگیز است که می‌توان ماده‌ای را در مایع آمنیوتیک تزریق کرد و اجازه داد تا جنین آن را بلعیده یا استنشاق کند و دارو به مغز و دیگر اندام‌ها برسد. به‌احتمال زیاد مسیرهای دیگری مانند جذب از طریق جریان خون نیز وجود دارد.”

منبع:

Intra-amniotic antisense oligonucleotide treatment improves phenotypes in preclinical models of spinal muscular atrophy. Science Translational Medicine, 2025; 17 (798) DOI: 10.1126/scitranslmed.adv4656

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک